Zekânın Tanımı, Türleri, Düzeyleri, Ölçülmesi ve Yaratıcılık (Psikoloji)
ZEKÂ VE YARATICILIK
A- ZEKÂ NEDİR?
ZEKÂ: Zekâ çok karmaşık bir bilişsel yetenektir. Bireyin gerek sorunları çözerken gerek çevreye uyum sağlarken var olan tüm yetenek ve becerilerini kullanması ile ortaya çıkan düzeydir. Örneğin bir öğrenci bir matematik problemini çok kısa sürede çözerken bir başkası çok uzun sürede çözebilir. Bir başkası ise hiç çözemeyebilir.
Zekâ ve Kişilik Psikolojide Bireysel farklılıkların temelinde yer alır. Aynı uyarıcıya farklı kişilerin farklı tepkiler göstermesi bireysel farklılıklardan kaynaklanır. Örneğin öğretmenin azarladığı bir öğrenci utanıp ağlarken bir başkası aldırmayıp gülebilir. İşte aynı uyarıcılara gösterilen farklı tepkilerin temelinde yetenek, mizaç, karakter farklılıkları; daha genel bir ifadeyle zekâ ve kişilik farklılıkları yatar.
Zekânın bu güne kadar 300 den fazla tanımı yapılmıştır. Bunlardaki ortak noktalardan bir tanım vermeye çalışırsak:
Zekâ, Soyut düşünebilme, alet yapma ve kullanabilme, yeni durumlara uyum sağlama, problemleri çözme becerisi vb. özellikler toplamıdır.
Bazı psikologlar (ör: Gardner ) çoklu zekâdan bahsetmiştir. (Matematiksel, sözel, duygusal, görsel, işitsel, müziksel, bedensel, içsel vb)
B- ZEKÂDA KALITIM VE ÇEVRENİN ROLÜ
Zekâyı belirleyen iki temel etken vardır. Bunlar kalıtım ve çevredir. Zekâyı etkilemede kalıtımın ve çevrenin payları nedir? Kalıtımın Zekâ potansiyeli açısından etkisi daha fazla olmakla beraber, tek başına Zekâyı belirlememektedir. Potansiyel ne olursa olsun çevre şartlarının o potansiyele uygun olması gerekmektedir. Bu da Zekânın ciddi ölçüde kalıtım ile ve bunu tamamlayan çevre şartları ile oluştuğunu ve geliştiğini gösterir. Çevre şartları (sosyal kültürel, sağlık yönünden ) zenginleştirilmiş olduğunda Zekâ bölümünü değiştirebilmektedir.
Zekâ geriliklerinde de kalıtım ve çevrenin etkisi görülmektedir. Zekâ geriliğinin nedenleri arasında beyin zedelenmesi, doğum öncesi annenin geçirdiği hastalıklar, yetersiz beslenme, hamilelikte alınan ilaçlar, kalıtımın etkisi yer almaktadır. dersimiz.com
C- ZEKÂNIN ÖLÇÜLMESİ
Zekâ testlerle ölçeklerle ölçülür. Zekâ gözlenemeyen bir özelliktir.
Dünyada en yaygın kullanılan Zekâ testleri Stanford-Binet Zekâ testidir. Bu testle bireyin Zekâ bölümü ortaya konur. Bireyin Zekâ yaşının takvim yaşına bölünmesiyle elde edilir.
Yaygın olarak kullanılan Zekâ testlerinden biri de Wechsler Yetişkinler Zekâ Ölçeğidir. Bu ölçekte çocuklar için ayrı yetişkinler için ayrı testler bulunur. Çocuklar için olan Zekâ testinde alt bölümler yer alır. Genel bilgi, sayı dizileri, sözcük dağarcığı, aritmetik, anlama ve yargılama ile benzerlik testleri vb testler yer alır.
D-ZEKÂNIN DÜZEYLERİ
Zekâ bölümleri Zekâ testlerinden alınan puanlara göre belirlenir.
Zekâ Bölümlerinin Dağılımı şu şekildedir:
0- 70 Zekâ özürlü
70- 90 Sınır(Düşük Zekâ)
90-110 Normal
110-120 Normal üstü
120-130 Üstün Zekâ
130-+ Deha (çok üstün Zekâ)
Nüfusun büyük bölümü normal Zekâya sahiptir.
Zekâ bölümünü bilmenin yararları:
1-Normal eğitimden yararlanamayacak durumda olanlara,Zekâ kapasitelerine uygun bir eğitim uygulanır.
2-Meslek seçiminde Zekâ düzeyine uygun mesleğe yönelmeleri sağlanır.
3-Mesleğe seçilirken de gerekli Zekâ düzeyine sahip olanların seçilmesi ve verimliliğin artmasını sağlar.
E- ZEKÂ TÜRLERİ
Farklı psikologlar Zekâyı farklı şekillerde ifade etmişlerdir. Örneğin Spearman Zekâyı “genel yetenek ve özel yeteneklerdir.” Demiştir. Thorndike, “soyut, sosyal ve mekanik yeteneklerdir” şeklinde ifade etmiştir. Gardner ise çoklu Zekânın olduğunu savunmuştur. (sözel, sayısal, sosyal, müziksel, doğa vb.)
F- YARATICILIK
Yaratıcı düşünme: Yaratıcı düşünme yeni düşünceler, buluşlar, araçlar ve yapıtlar oluşturmaya yöneltilmiş düşünmedir. Kendini daha çok bilim, teknik ve güzel sanatlarda gösterir.
Zekâ, yaratıcı düşünmenin ortaya çıkarılmasını sağlayan bir araçtır. Eğitimde yaratıcılık geliştirilebileceği gibi, engellenebilir de. Yaratıcı bir bireyin ortaya koyduğu eserler alışılmışın dışında olacağından, çoğu kez alışılmışa yöneltilerek yaratıcılığı köreltilmiş olabilir. Bu nedenle çocuk yaşta bireyin yaratıcılığı tespit edilirse ve bu yönde imkan tanınırsa yaratıcılık daha çabuk geliştirilebilir.
Ekleyen : Nuray TAN