Yıldırım ve Paratoner Nedir? Yıldırımdan Korunma Yolları
Yıldırım yeryüzü ile bulutlar arasındaki artan elektrik potansiyelini dengede tutan bir elektrik boşalmasıdır. Yıldırım şimşek çakmasının yeryüzü ile temasa geçmesi olduğuna göre önce şimşeğin nasıl oluştuğunu anlamalıyız. Şimşek bulutların yüklenmesinden oluşur. Peki, bulutlar neden yüklenir sorusuna cevap olarak, havanın iyi bir iletken olmaması verilebilir. Yıldırım ve etkileşimler rahatlıkla açıklanabilse de, bulutların nasıl yüklendiği konusunda insanoğlunun bilgisi yeterli düzeyde değildir. Tarih boyunca bu konuda bir sürü teori üretilmiştir. Bu teorilerden biri ve Simpson ve Lomonosow'un teorisidir. Bu teoriye göre bulutlardaki yükler hava akımı yardımıyla oluşmaktadır.
Sıcak ve soğuk havanın yer değiştirmesi sonucunda oluşan hava akımı bulutlardaki su damlacıklarını harekete geçirir. Hareket halindeki su damlacıkları birbirlerine sürtünerek yüklü hale geçerler. Bulutlardaki hava akımları su damlacıklarının dağılmasına ve tekrar birleşmesine sebep olurlar. Araştırmalara göre büyük su damlacıkları yani pozitif yüklü damlacıklar bulutun alt bölgelerinde, küçük damlacıklar yani negatif yüklüler bulutun üst kısmında bulunurlar fakat yapılan araştırmalara göre bulutun alt kısmının pozitif yüklü olma olasılığı %-10 arasında iken, negatif yüklü olma olasılığı %80-95 arasındadır. Bu da bu teoremi çürütmektedir. Dolayısıyla nasıl yüklendiği tam açıklanamasa da ortaya yüklü bulutlar çıkar. Fiziki koşullardan ötürü bulut oluşurken, bulutun alt kısmı negatif yükle yüklenir ve bulutun altında kalan yeryüzü buna tepkiyle pozitif yüklenir.
Fırtına, rüzgar gibi etkenlerin artmasıyla bulutun alt kısmının negatif yüklenmesi artar, dolayısıyla yeryüzünde de bulutun etkidiği yerlerde pozitif yük miktarı artar.İşte bulutlarla,yeryüzü arasında giderek artan bu potansiyel fark aradaki yalıtkan havayı delerek, ağacın dalları gibi çatlaklar halinde bir iletken kanalla yeryüzü ve bulutlar arasında bir boşalma meydana getirir. Eğer bu boşlama ve etkileşim bulutla bulut arasında olursa buna şimşek adını veririz. Ama bu boşalma yeryüzü ile bulutlar arasında olursa buna yıldırım denir.
Yıldırımdan Korunma Yolları:
Yıldırımın bir insanın üzerine düşme ihtimali çok azdır ancak imkansız değildir. Bu nedenle yağışlı havalarda çok dikkatli olunmalıdır. Yapılan incelemeler sonucunda bir bölgeye yıldırım düşmeden önce vızıltıya benzer bir ses duyulduğu, deride karıncalanmalar olduğu ve saçların dikleştiği tespit edilmiştir. Eğer böyle bir durum söz konusu ise muhtemel bölgeden derhal uzaklaşılmalıdır.
Alınabilecek başlıca önlemler şunlardır;
- Yıldırımdan korunmak için evlerin ve binaların çatılarına yıldırımsavar (paratoner) olarak adlandırılan ve elektriği toprağa ileten aletler kullanılabilir.
- Bireysel olarak alınabilecek önlem ise yağışlı havaya maruz kaldığınızda üstü kapalı bir alan bulup yağış kesilene kadar beklemektir.
- Kesinlikle ağaçlardan, elektrik direklerinden, sivri yerlerden ve su birikintilerinden uzak durmanız gerekir.
- Eğer kapalı bir alan bulamıyorsanız yapmanız gereken diğer insanlardan yeterince uzaklaşarak yere çömelmeniz ayaklarınızı birleştirmeniz ve kafanızı olabildiğince öne doğru eğmeniz gerekir.
- Eğer bir şemsiye, sivri veya metal cisimler taşıyorsanız tehlikeyi de beraberinde taşıyorsunuz demektir. Bu nedenle şemsiyeniz olsa bile eve yetişmeye çalışmak yerine şemsiyeyi kapatarak üstü kapalı bir alan bulmanız en doğru tercihtir.
- Yıldırım ihtimaline karşı en güvenli yerler ise otomobiller ve binalardır. Özellikle otomobiller ıslak lastiklerden elektriği toprağa iletebilirler. Kesinlikle "aynı yere yıldırım iki defa düşmez" kanısına kapılmamalısınız. Çünkü New York'ta bulunan Empire State binasına on beş dakika içerisinde on beş defa yıldırım düştüğü görülmüştür.
Paratoner:
Paratoner, havadaki elektrik yükünü toprağa aktarmayı amaçlayan araçtır.İki bulutun sürtüşmesi,çarpışması veya kendi aralarında elektron boşalması yapmaları sonucu oluşan şiddetli ışık görüntüsüne şimşek denir.Şimşeklerin yıldırıma dönüşebilmesi için bulutların yeryüzüne yakın bir şekilde paralel olarak durup, elektron alışverişi yapması gerekir. Bu olaydan sonra elektronların izlediği yol şiddetli bir ateş topuna dönüşür ve yıldırım oluşur.Yıldırımdan korunmak için binaların ve evlerin gök yüzüne yakın olan yerlerine paratoner adı verilen aletler konulur.Bu aletler kısaca toprağa bağlanmış birer demir çubuktur.Topraklama sayesinde demir iletkene gelen yıldırım etkisiz hale getirilir.
Ekleyen : Emre Berk Duyan