Türkiye'nin Dağları - Platoları - Ovaları
TÜRKİYE’NİN DAĞLARI
Türkiye’nin dağları orojenik dağlar ve volkanik dağlar olmak üzere ikiye ayrılır.
A. OROJENİK DAĞLAR
Orojenez jeosenklinallerde (deniz ve okyanus tabanlarında) birikim sonucu oluşan tortul tabakaların yan basınçlar etkisiyle kıvrılarak ya da kırılarak yükselmesi sonucu dağ oluşumu demektir. Yani orojenik dağ oluşumunun kıvrılma ve kırılma olmak üzere iki yolu vardır.
Kıvrım Dağları: Yeni oluşumlu esnek yapıdaki tortul tabakaların yan basınçlar etkisiyle kıvrılarak yükselmesi sonucu oluşan dağlardır. Kıvrım dağları ülkemizdeki en büyük dağ grubunu oluşturur. Ülkemizde bu dağlara en önemli örnek Alp-Himalaya Kıvrım Sistemi içinde yer alan Kuzey Anadolu ve Toros Dağlarıdır.
Kırık Dağları: Eski oluşumlu sert tortul tabakaların yan basınçlar etkisiyle kırılması sonucu oluşan dağlardır. Ülkemizde bu dağlara en önemli örnekler Ege Bölgesi’ndeki Kazdağı, Madra Dağı, Yunt Dağı, Bozdağlar ve Menteşe Dağları ile Akdeniz Bölgesi’nin doğusunda Amanos (Nur) dağlarıdır. Bu dağların (horst yapıların) yanında çöküntü alanlar (graben sahalar) bulunmaktadır. Ege Bölgesi’nde Edremit, Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes ve Büyük Menderes grabenleri ile Akdeniz Bölgesi’nin doğusunda İskenderun ve Amik graben sahaları bulunur.
B) VOLKANİK DAĞLAR
Manto tabakasındaki magmanın, yerkabuğunun kırık hattı boyunca (fay hattı) sıcaklık ve basınç etkisiyle yeryüzüne çıkarak soğuması ve yığılması sonucu oluşan dağlardır. Ege Bölgesi’nde Kula Dağları, Marmara Bölgesi’nde Uludağ, İç Anadolu Bölgesi’nde Erciyes, Melendiz, Hasan, Karacadağ, Karadağ, Güney Doğu Anadolu Bölgesi’nde Karacadağ ve Doğu Anadolu Bölgesi’nde Ağrı, Tendürek, Süphan ve Nemrut Dağları ülkemizin önemli volkanik dağlarıdır. Bu içerik dersimiz.com sitesinden alınmıştır.
EGE BÖLGESİ DAĞLARI: Ege Bölgesi’nde kıyıda kırık (horst) dağlar, iç kesimlerde kıvrım dağları yer alır. Kıyıda; Kaz, Madra, Yunt, Bozdağlar, Aydın Dağları ve Menteşe Dağları (horst). İç kesimlerde; Eğrigöz, Domaniç, Türkmen, Emir, Murat ve Sandıklı dağları.
MARMARA BÖLGESİ DAĞLARI: Marmara Bölgesi’nde Yıldız, Koru, Işık, Biga ve Samanlı dağları dışında Uludağ volkanik kütlesi yer alır.
AKDENİZ BÖLGESİ DAĞLARI: Akdeniz Bölgesi’nin büyük bölümünü Toros Dağları kaplar. Toros Dağlarının batı ve orta kısmı bu bölgede yer alır. Batı Toroslar; Beydağları, Akdağlar, Sultan Dağları, Dedegöl Dağları ve Geyik Dağları. Orta Toroslar; Bolkar Dağları, Aladağlar, Tahtalı Dağları ve Binboğa Dağları. Bölgede Toros kıvrım dağları arasında Amanos kırık dağları bulunur.
KARADENİZ BÖLGESİ DAĞLARI: Karadeniz dağları Kuzey Anadolu Dağları olarak da adlandırılır. Bu dağlarda batı, orta ve doğu Karadeniz Dağları olarak gruplanır. Batı Karadeniz Dağları; Küre, Bolu-Ilgaz, Köroğlu Dağları Orta Karadeniz Dağları; Canik Dağları. Doğu Karadeniz Dağları; Gümüşhane, Rize, Çimen, Kop, Mescit, Yalnızçam ve Kaçkar Dağları.
İÇ ANADOLU BÖLGESİ DAĞLARI: İç Anadolu Bölgesi’nde Sivrihisar, Sündiken, Elmadağ, Yıldız Dağı, Tecer Dağları dışında Erciyes, Melendiz, Hasan, Karacadağ, Karadağ volkanik dağları bulunur.
GÜNEYDOĞU ANADOLU DAĞLARI: Bölgede Mazı ve Mardin Dağları dışında Karacadağ volkanik kütlesi bulunur.
DOĞU ANADOLU DAĞLARI: Bölge Türkiye’de dağların en fazla ve yüksek olduğu bölgedir. Başlıca dağları, Munzur, Palandöken, Allahuekber, Aras Güneyi ve Güneydoğu Toroslar ile Ağrı, Tendürek, Süphan ve Nemrut volkanik dağlarıdır.
TÜRKİYE’NİN PLATOLARI
Akarsularla parçalanmış, çevresine göre yüksekte kalan, hafif dalgalı düzlüklere plato denir.
Türkiye’de Platoların Dağılışı:
Marmara Bölgesi; Çatalca- Kocaeli Platoları. İç Anadolu Bölgesi; Haymana, Uzunyayla, Cihanbeyli, Obruk ve Bozok platoları Güneydoğu Anadolu Bölgesi; Şanlıurfa, Gaziantep platoları. Akdeniz Bölgesi; Teke ve Taşeli platoları. Doğu Anadolu Bölgesi; Erzurum-Kars ve Ardahan platoları. Ege Bölgesi; Yazılıkaya Platosu.
Türkiye Platolarındaki Ekonomik Etkinlikler:
Marmara Platoları; (Çatalca-Kocaeli) Türkiye’de tarım dışı sektörlerin (sanayi, ticaret, ulaşım, hizmet vs.) en fazla geliştiği platolardır. Akdeniz Platoları; (Teke ve Taşeli) Karstik arazi yapıları nedeniyle tarımda da kullanılmayan Türkiye’nin seyrek nüfuslu platolarıdır. İç Anadolu Platoları; (Haymana, Uzunyayla, Cihanbeyli, Obruk, Bozok) ve Güneydoğu Anadolu Platoları; (Gaziantep, Şanlıurfa) ve Ege Platoları; (Yazılıkaya) karasal iklim ve bozkır ve bitki örtüsü nedeniyle tahıl tarımı ve koyun yetiştiriciliği yapılır. Doğu Anadolu Platoları; (Erzurum-Kars, Ardahan) Sert karasal ikilim ve geniş mera alanları nedeniyle büyükbaş hayvancılığın geliştiği platolardır.
TÜRKİYE’NİN OVALARI
Çevresine göre alçakta kalmış geniş düzlüklere ova denir.
Türkiye’nin Ovalarının Genel Özellikleri:
1. Ovalarımızın yükseltileri batıdan doğuya doğru artar. 2. Ovalarımızın büyük bölümü alüvyonlarla kaplıdır. 3. Delta ovalarımız tarım ve yerleşmeye en uygun alanlardır. 4. Ovalarımızın büyük bölümünde deprem riski yüksektir. (Büyük bölümü tektonik olduğu için.) 5. Akdeniz ve Ege kıyı ovalarımızda sıcaklık fazla olduğu için yılda iki üç ürün alınabilir. 6. Ovalarımız yer altı suları bakımından zengindir. Ovalarımız oluştukları yere göre “kıyı ovaları” ve “iç bölge ovaları” olarak iki gruba ayrılır.
1. Kıyı ovaları:Akarsuların denize döküldüğü yerde veya yakınında biriktirme sonucu oluşturduğu ovalardır. Kıyı ovaları: 0- 200 m yüksekliklerde olduğu için fiziki haritalarda yeşil renkte gösterilir. Delta Ovaları: Kıyıda delta ovası oluşabilmesi için; Kıyı derinliğinin az, kıta sahanlığının geniş olması Gel-git etkisinin az olması Akarsuyun bol yük (alüvyon) taşıması Kıyıda güçlü akıntıların olmaması gerekir Başlıca delta ovalarımız; Karadeniz Bölgesi; Bafra, Çarşamba Ovaları Ege Bölgesi; Bakırçay, Gediz (Menemen), Küçük Menderes ve Büyük Menderes ovaları. Kıyı Düzlüğü Ovaları: Akarsuyun denize ulaşamadan kıyının hemen gerisindeki düzlüğe biriktirme yapması sonucu oluşan ovalardır. Başlıca kıyı düzlüğü ovaları; Köyceğiz, Antalya, Serik, Dalaman, Adapazarı ovaları
2. İç Bölge Ovaları: Tektonik Ovalar: Fay hatları boyunca çökme sonucu oluşan ovalardır. Bu yüzden büyük bölümünde deprem riski yüksektir. Ayrıca fay hatlarına paralel dağıldığı için Türkiye’nin en büyük ova grubunu oluştururlar. Türkiye’de üç büyük fay hattı üzerinde;
BAF: Bakırçay Grabeni; Bergama, Soma, Kırkağaç ovaları Gediz Grabeni; Manisa, Akhisar, Turgutlu, Salihli, Alaşehir ovaları.
Küçük Menderes Grabeni; Torbalı, Tire, Ödemiş, Bayındır ovaları. Büyük Menderes Grabeni; Söke, Aydın, Koçarlı, Nazilli ve Yenipazar ovaları.
KAF: Biga, Manyas, Ulubat, Gönen, Bursa, Yenişehir, İznik, Bolu, Düzce, Ilgaz, Ladik, Suluova, Taşova, Vezirköprü, Zile, Suşehri, Erbaa, Niksar, Turhal, Erzincan, Pasinler, Tercan, Erzurum, Eleşkirt ve Ağrı ovaları.
DAF: Bulanık, Bingöl, Karlıova, Elazığ, Malatya, Afşin, Yüksekova, Elbistan, Maraş, Muş, Varto ve Amik ovaları. İç bölgelerde eski çökme alanlarında oluşan tektonik ovalarımız da bulunmaktadır. Ancak bunlar aktif fay bulunmadığı için deprem riski düşük ovalardır. İç Anadolu Bölgesi: Konya, Aksaray, Kayseri, Çubuk, Ankara, Eskişehir ve Yukarı Sakarya ovalarıdır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Nizip, Birecik, Suruç, Altınbaşak, Ceylanpınar ve Viranşehir ovaları.
Karstik Ovalar: Karstik arazilerde (kalker, jips, kayatuzu) erime sonucu oluşan ovalardır. Arazi yapısı nedeniyle en fazla Akdeniz Bölgesi’nde (Göller Yöresi) bulunur. Bunlar; Tefenni, Acıpayam, Kestel, Korkuteli, Elmalı ovalarıdır. Ege Bölgesi’nde; Tavas, Çivril ve Muğla ovaları. Volkanik Ovalar: Türkiye’nin volkanik tek ovası Kayseri Develi ovasıdır.
Ekleyen : Orçun BEKTAŞ