Toplumsal Tabakalaşma
IV. TOPLUMSAL TABAKALAŞMA
Toplumsal tabakalaşma, bireylerin toplum içinde hak ve ödevleri, yetki ve sorumlulukları göz önüne alınarak hiyerarşik olarak derecelendirilmesidir. Bu derecelendirmede temel alınan ölçütler statü, servet, siyasi güç, prestij (saygınlık), ırk, yaşam biçimi, meslek ve eğitim düzeyi gibi ölçütlerdir.
Toplumsal sınıf, bir toplumda benzer yaşam tarzına sahip insanların oluşturduğu bir kategoridir. Aynı toplumsal sınıfı oluşturan bireyler gelir düzeyi, tüketim biçimi, sosyal statü, saygınlık, meslek, eğitim vb. bakımından benzer özellik gösterirler. Buna göre bir toplumda sosyal tabakalar alt, orta, üst olarak gösterildiği gibi, bu tabakalar içinde memur, işçi, çiftçi, asker gibi sınıflar yer alabilmektedir.
1. Toplumsal Tabakalaşma Türleri
İnsanların yaşam tarzına göre kademeli dizilişi, toplumsal tabakalaşmayı meydana getirir. Toplumsal tabakalaşma üç türlüdür.
a) Kapalı sınıf tabakalaşması: Tabakalar arası geçişe hiçbir şekilde izin verilmeyen tabakalaşma türüdür. Bireyler başarı ve yeteneklerine göre değil de, ırk, renk, aile, gelenek gibi ölçütlere göre belirli tabakalar içinde yer alır. Yani verilmiş statüler geçerlidir ve bunlar süreklidir.
Mesela; Hindistan’daki kast sistemi ve Eski Yunan, Roma’da ve 19. yy. öncesinde Amerika’da görülen kölelik sistemi.
b) Yarı açık sınıf tabakalaşması: En iyi örneği Orta Çağ Avrupa’sında görülen zümre sistemidir (Feodalizm). Bu tabakalaşmada, tabakalar arasında geçiş belirli katı kurallara bağlı olarak gerçekleşir. Kişilerin statüsü mensup olduğu aile tarafından belirlenmiştir. Fakat bu statüler doğuştan ve sürekli değildir. Eşit olmayan bu tabakaların varlığı yasalarla tanınmış ve korunmuştur. Bu tabakaların farklı hakları, sorumlulukları ve ayrıcalıkları vardır.
Mesela; senyörün görevi korumak, serfin (köle) görevi senyör adına üretim yapıp ona hizmet etmek. Bu dönemde kral, kilise, soylular, askerler, tüccarlar, zanaatkârlar ve köylülerden oluşan bir toplumsal hiyerarşi vardı.
© dersimiz.com
c) Açık sınıf tabakalaşması: Tabakalar arası geçişin demokratik kurallara göre serbest olduğu tabakalaşma tipidir. Bireyler eğitim düzeyleri ve yetenekleri ölçüsünde tabakalar ve sınıflar arasında geçiş yapabilmektedir.
Mesela; yoksul bir aile çocuğunun okuyarak profesör olması gibi.
2. Toplumsal Hareketlilik
Coğrafi mekândaki yer değiştirmeler veya sınıflar ve tabakalar arasındaki geçişlere toplumsal hareketlilik denir. İki tür hareketlilik vardır.
a) Dikey hareketlilik: Bireylerin gelir düzeylerinde, saygınlıklarında ve yaşam biçimlerinde belirgin ve önemli değişikliklere neden olan alt tabakadan üst tabakaya geçiş veya üst tabakadan alt tabakaya iniş biçimindeki değişmelerdir.
Mesela; belediye başkanının Başbakan olması, bir fabrika sahibinin iflas edip işçi olması.
b) Yatay hareketlilik: Aynı tabaka içinde sınıflar arasında gerçekleşen değişimlerdir. Bireylerin gelir düzeylerinde, saygınlıklarında ve yaşam biçimlerinde önemli değişiklikler oluşmaz. İki türlüdür.
Mesleki hareketlilik: Bireyin mesleğini veya işini değiştirmesi (bir avukatın noterlik yapmaya başlaması, bir manavın bakkal mesleğine geçmesi).
Coğrafi hareketlilik: Bir ülkeden başka bir ülkeye veya ülke içinde bir bölgeden başka bir bölgeye yapılan göçler.
Ekleyen : SERKAN DÖRTKAŞ