Örneklerle Anlatım Bozuklukları-3
11. ÖGE EKSİKLİKLERİ
Özellikle birleşik, sıralı ve bağlı cümlelere kimi ögeler ortak kullanılır. Ancak bu kullanım sırasında ortak kullanılan ögelerin bazen iki cümleye de uygun düşmediği görülür. Bu durumda ikinci cümle için de ayrıca öge kullanmak gerekir.
A. Özne Eksikliği: Özne cümlenin temel ögelerindendir. Yüklemi edilgen-geçişsiz eylem olan cümlelerin dışında, her cümlede mutlaka herhangi bir özne (gerçek, sözde, açık, gizli) bulunur. Cümlede özne bulunmaması anlatım bozukluğuna yol açar.
• Annemin sinirleri epeyce bozulmuş ve çok üzülmüştü.
Annemin sinirleri epeyce bozulmuş ve annem çok üzülmüştü.
• Bağıran çocuğa engel olunarak odadan çıkarıldı.
Bağıran çocuğa engel olunarak çocuk, odadan çıkarıldı.
• Çocuğun karnı acıkmış ve uykusuzdu.
Çocuğun karnı acıkmıştı ve çocuk uykusuzdu.
B. Nesne eksikliği: Yüklemi geçişli eylem olan cümlelerde nesne bulunmalıdır; bulunmazsa cümledeki başka bir öge, nesne gibi görüne rek anlatım bozukluğuna yol açar.
• Kızına sarıldı, doyasıya öptü.
Kızına sarıldı, onu doyasıya öptü.
• Buna ancak öğretmen karar verir ve uygular. dersimiz.com
Buna ancak öğretmen karar verir ve bunu uygular.
C. Dolaylı Tümleç Eksikliği: Her cümlede dolaylı tümleç kullanılmayabilir; ancak kimi cümlelerde dolaylı tümleç kullanılmaması cümledeki başka bir sözcüğün dolaylı tümleç gibi anlaşılmasına yol açarak anlatım bozukluna neden olur.
• Nazlı, kardeşini çok sever, sık sık armağanlar alırdı.
Nazlı, kardeşini çok sever, ona sık sık armanlar alırdı.
• Alanya’yı çok sevmişti, dönmeyi düşünmüyordu.
Alanya’yı çok sevmişti, oradan dönmeyi düşünmüyordu.
D. Zarf Tümleci Eksikliği: Her cümlede zarf tümleci olmayabilir; ama bazı cümlelerde zarf tümleci kullanılmaması anlatım bozukluğuna neden olabilir.
• Eşimi çok severim, her konuda çok iyi anlaşırız.
Eşimi çok severim, onunla her konuda çok iyi anlaşırız.
12. ÖZNE-YÜKLEM UYUMSUZLUĞU
Bir cümlenin öznesi ile yüklemi arasında tekillik-çoğulluk ve kişi bakımından özne-yüklem uyumu olması gerekir.
Tekillik-Çoğulluk Yönünden Uygunluk:
İnsan bildiren özneler, tekil olduğunda yüklem tekil; çoğul olduğunda yüklem de çoğul olur.
Çoğul özne, bir grup anlamı veriyorsa yüklem tekil kullanılabilir.
- Çocuklar bahçede top oynuyor.
İnsan dışındaki varlıkları bildiren özneler, tekil de olsa çoğul da olsa yüklemleri tekil olur.
- Dağlar uzaktan ne güzel görünüyor.
Saygı ya da alay anlamı verilmek istendiğinde, tekil öznelerin yüklemleri çoğul olabilir.
- Cumhurbaşkanımız İstanbul’a geldiler.
- Küçük bey sonunda uyanmışlar.
Kişi Yönünden Uygunluk:
• Özne, kaçıncı kişiyi bildiriyorsa, yüklem de o kişiyi bildirir.
Ben seni çok severim.
• Özne, birden çok kişiden oluşmuşsa ve kişilerden biri 1. tekil kişiyse, yüklem 1. çoğul kişi olur.
Ben, sen ve o birlikte İzmir’ e gitmiştik.
• Özne, 2. ve 3. tekil kişiden oluşmuşsa, yüklem 2. çoğul kişi olur.
Sen ve o dün beni mi sordunuz.
• Özne, ayrı ayrı 3. tekil kişilerden oluşmuşsa, yük- lem 3. çoğul kişi olur.
O ve kardeşi tatile çıkmışlar.
Ağaçlar yapraklarını döküyorlar.
Sen ve Berkay dün nereye gitti.
Herkes sevinç içindeydi, kimse üzülmüyordu.
Kuşlar ağaçlarda ötüyorlar.
Sen ve arkadaşların beni iyi dinlesin.
Ekleyen : Kullanıcılar