Klasik Dönem Devlet Teşkilatı
KLASİK DÖNEM DEVLET TEŞKİLATI
1. Osmanlı Devlet Anlayışı: Osmanlı devlet anlayışı genel olarak Selçukluları örnek alarak oluşturulmuştur.
Osmanlı devlet anlayışı üç temel üzerine kurulmuştur. Bunlar;
a. Devlet-i Ebed Müddet: Devletin sonsuza kadar yaşatılması.
b. Nizam-ı Alem: Dünya düzeninin sağlanması adalet ve barışın sağlanması.
c. Kanun-ı Kadim: Kamu hukuk kurallarının üstünlüğü , büyük kanunlar.
- Osmanlı devletinde tüm yönetim ve kanunlar töre ve İslam dinine uygun olarak düzenlenmiştir.
- Bunun yanında bazı hükümdarlar kanunlarda yapmışlardır. Fatih Sultan Mehmet (Fatih kanunnameleri ya da Kanunname-i Ali Osman) ve Kanuni Sultan Süleyman buna örnektir.
2. Merkez Teşkilatı: Osmanlı merkez teşkilatı Hükümdar-Saray ve Divan-ı Hümayun olarak sıralanmıştır.
a. Hükümdar:
- Osmanlı hükümdarları Bey, Gazi , Hüdavendigar, Sultan, Han ve padişah unvanlarını kullanmışlardır.
- Osmanlı sülalesine Ali Osman denilmiştir.
- Ancak tahta çıkarken belli bir kural olmadığı için taht kavgaları yaşanmıştır.
- Bunu önlemek için Osmanlı Hükümdarları veraset sistemine bazı yenilikler getirmişlerdir. Bunlar;
1. I. Murat "Ülke hanedanın ortak malıdır"’ anlayışının yerine "Ülke padişahın oğullarının malıdır" anlayışını getirdi.
2. Fatih, kardeş katli ilkesini getirdi.
3. I. Ahmet, kardeş katli ilkesini kaldırarak Ekber ve Erşet(yaşı en büyük hanedan üyesinin tahta geçmesi) getirdi.
- Padişahlar cülus töreni ile tahta çıkar, Eyüp Sultan da kılıç kuşanırdı.
- Padişah Yasama - Yürütme - Yargı güçlerini elinde toplamıştır.
- Padişahın erkek çocuklarına Şehzade denirdi. Şehzadeler 12 yaşlarında Lala(Padişah öğretmeni) adı verilen öğretmenler gözetiminde devlet tecrübesi kazanmak için illere(Sancak) vali olarak gönderilirdi. Bu sisteme Sancağa çıkma denir. Sancağa çıkma III. Mehmet döneminde kaldırılınca devlet yönetimi tecrübesi olmayan padişahlar başa geçti.
b. Saray:
- Saray hem padişahın devleti yönettiği hem de devlet işlerini yürüttüğü merkezdir. Osmanlı sarayı üç bölümden oluşurdu.Bunlar;
1. Birun: Dış saray
2. Enderun: İç saray ve devşirmelerin yetiştirildiği okul
3. Harem: Hükümdarın özel hayatını geçirdiği bölüm
- Enderun da devşirmelerin yetiştirildiği Enderun mektebi bulunur.
- Devşirme; Hıristiyan kökenli çocukların Türkleştirilip Müslümanlaştırılması demektir.
- Küçük yaşta alınan Hıristiyan kökenli çocuklar Anadolu da Türk ailelerin yanına verilir orada bir süre kaldıktan sonra çok zeki olanları Enderun mektebine alınırdı. Burada padişahın özel hizmetinde bulunan çocuklar daha sonra çeşitli görevler alarak saraydan çıkarlardı.
- Devşirmeler Sadrazamlığa kadar yükselmişlerdir. Özellikle Fatih devrinden itibaren devşirme kökenli devlet görevlisi sayısı artmış ve Türk kökenli devlet adamları ile devşirme kökenli devlet adamları arasında çekişmeler yaşanmıştır.
- Enderun ayrıca her türlü devlet işlerinin görüşüldüğü yerdir. Hükümdar elçileri kabul eder, Divan toplantıları burada (Babüssaade) yapılırdı. Osmanlıda saraylar Topkapı , Edirne ve İbrahim Paşa sarayları önemli saraylardır.
c. Divan-ı Hümayun:
- Osmanlıda her türlü devlet işlerinin görüşüldüğü meclise Divan-ı Hümayun denir.
- Osmanlılarda diğer Türk-İslam devletlerinden farklı olarak tek divan vardır.
- Divan-ı Hümayun Orhan Bey döneminde kurulmuştur. Fatih dönemine kadar Divana Padişah başkanlık ederken Fatih´ten sonra Vezir-i azamlar başkanlık etmeye başladılar.
- Divan-ı Hümayun a en yüksek devlet görevlileri katılırdı.
- Divanda İlmiye, Kalemiye ve Seyfiye sınıfına mensup görevliler vardı.
Seyfiye: Asker kökenli Divan üyeleri olup Vezir-i Azam (Padişahın mutlak vekili, Padişahtan sonra en yetkili kişi günümüz başbakan benzeri) Vezirler (Veziri azamın verdiği görevleri yerine getirir. Günümüz Bakan benzeri)Yeniçeri Ağası (Yeniçeri askerinin komutanı, günümüz Kara kuvvetleri komutanı benzeri) Kaptan-ı Derya (Donama komutanı günümüz Deniz kuvvetleri komutanı)
İlmiye: Medrese kökenli Divan üyeleri olup Yargı ,İfta(Fetva verme) ve Eğitim işleri ile uğraşırlardı. Kazasker(Yargı işerinden sorumlu en büyük hakim-yargıç idi günümüz Adalet Bakanı) Şeyhülislam (fetva verir , medreseleri yönetirdi.)
Kalemiye : Bürokrasi yani memur kökenli devlet adamları olup devletin mali ve yazışma işerlini yürütürdü.Defterdar (Tüm ekonomik-mali işlerden sorumlu idi. Günümüz Maliye bakanı) Nişancı (Devletin tüm yazışmalarını hazırlar padişahın Tuğrasını çekerdi.)
3- Taşra Teşkilatı
Osmanlı devletinde ülke Eyaletler(İllerin birleşmesi ile oluşur) sancak (il) Kaza (İlçe) ve köy şeklinde idari birimlere ayrılmıştır. Eyaletler;
1. Saliyaneli : Yıllıklı olup Tımar sistemi uygulanmayan fakir Arap eyaletleridir.
2. Saliyanesiz : Tımar sisteminin uygulandığı eyaletler.
3.Bağlı hükümetler(Kırım-Eflak-Boğdan)
4. Özel yönetimli eyaletler
Osmanlı Taşra Teşkilatı
| İdari Birim | Yöneticisi | Adalet İşleri | Güvenlik İşleri | Yönetim Birimi | Yöneticisi |
|---|---|---|---|---|---|
| Eyalet | Beylerbeyi | Kadı | Subaşı | Eyalet | Müşir (Vali) |
| Sancak | Sancak Beyi | Kadı | Subaşı | Sancak | Kaymakam |
| Kaza | Kadı | Kadı | Subaşı | Kaza | Kaza Müdürü |
| Köy | Köy Kethüdası | Kadı Naibi | Yiğit Başı | Köy | Muhtar |
Tımar sistemi:
- Osmanlı Devletinde bazı asker ve memurlar maaş verilmez, bunun yerine kişinin rütbesine göre toprak verilirdi.
- Sahib-i Arz denilen bu kimse toprakları çiftçiye kiralar elde edilen gelirler ile kendi ve yanında çalışanların maaşlarının ayırdıktan sonra geri kalanı ile asker beslerdi. Bu sisteme tımar veya dirlik sistemi denir.
Dirlik sistemi üç gruba ayrılır.
1. Has: Gelirleri 100000 akçeden fazla olan topraklar olup yüksek dereceli memur ve askerlere verilir.
2. Zeamet: Gelirleri 20000 ila 100000 akçe arası olan topraklar olup orta dereceli memur ve askerlere verilir.
3. Tımar: Gelirleri 20000 akçeden az olan topraklardır. Düşük dereceli memur ve askerlere verilir.
4. Ordu Teşkilatı
Osmanlı Ordusu üç ana kısma ayrılır. a- Kapıkulu askerleri b- Eyalet askerleri c- Donanma
a. Kapıkulu askerleri:
- Bunlar devşirme kökenli olup saray da yaşarlar üç ayda bir ulufe adı verilen maaş ve cülus bahşişi alırlar evlenmezler askerlik dışına başka meslekle uğraşmazlardı.
- Yayalar ve Süvariler olarak iki bölümdürler.
Yaya ocakları şunlardır:
- Acemi Ocağı: Devşirmelerin ilk geldiği ve diğer ocaklara asker yetiştiren ocaktır.
- Yeniçeri Ocağı: Savaşlarda padişahı diğer zamanlarda sarayı koruyan askerlerdir.
- Cebeci Ocağı: Silahların yapım ve onarımıyla görevli ocaktır.
- Topçu Ocağı: Top döken ve savaşlarda kullanan ocaktır.
- Top arabacıları ocağı: Topları cepheye taşıyan ocaktır.
- Humbaracı Ocağı: El bombası havan topu yapan ocaktır.
- Lağımcı Ocağı: Kale kuşatmalarında kalenin altına tüneller kazan ocaktır.
Süvariler ise şunlardır: Sipahiler-Silahtarlar-Sağ Garipler-Sol Garipler-Sağ Ulufeciler-Sol Ulufeciler
b. Eyalet askerleri:
- Osmanlı ordusunun en kalabalık ve en savaşçı bölümüdür.
- Taşlarda otururlar.
- Meslekle uğraşabilirler evlenebilirler kendi evlerinde yaşarlar.
- Eyalet askerleri,Tımarlı Sipahiler-Akıncılar-Gönüllüler-Beşliler-Azaplar-Yayalar-Müsellemler-Deliler şeklinde teşkilatlanmıştır.
c. Donanma:
- Deniz kuvvetleridir. Başında Kaptan-ı Derya ulunur.
- Deniz askerlerine levent denir.
- Barbaros-Piri Reis,Turgut Reis,Kılıç Ali Paşa,Seydi Ali Reis,Burak Reis önemli denizcilerdir.
- İstanbul-Süveyş-Rusçuk-Gelibolu-Sinop-İzmit-Basra önemli tersanelerdir.
Ekleyen : dersimiz.com