İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

 İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI  
 
* M.S.VIII. yüzyıla gelinceye kadar Türklerin henüz yazıyı kullanmadıkları dönemdeki edebiyattır.  
* Bu dönem edebiyatı, sözlü olarak üretilmiş ve kulaktan kulağa yayılarak varlığını sürdürmüştür. 
* Bu dönem edebiyatı müzik eşliğinde ("kopuz" adı verilen sazla) dile getirilmiştir.  
* Ölçü, ulusal ölçümüz olan "hece" ölçüsüdür.  
* Nazım birimi "dörtlük"tür.  
* Dönemine göre arı(sade) bir dili vardır.  
* Dizelere genel olarak yarım uyak hakimdir.  
* Daha çok doğa, aşk ve ölüm konuları işlenmiştir.  
* Bu döneme yönelik elimizdeki en önemli ve eski kaynak Kaşgarlı Mahmut'un "Divan-ı Lügat-it Türk" adlı eseridir.   
 
Kullanılan Nazım Biçimleri: 
 
Koşuk 
* "Sığır" denilen sürek avları sırasında söylenen şiirlerdir.   
* Konusu daha çok doğa, aşk, savaş ve yiğitliktir.  
* Bu tür daha sonra Halk edebiyatında "Koşma" adıyla anılmıştır. 
 
Sagu 
* "Yuğ" adı verilen ölüm törenlerinde, ölen kişilerin erdemlerini ve duyulan acıları dile getiren şiirlerdir. 
* Divan edebiyatında "mersiye";halk edebiyatında "ağıt" ismini almıştır. 
 
Sav 
* Dönemin özlü sözleridir.  
* Bugünkü atasözlerinin ilk biçimi niteliğindedir.  
 
Destan  
Toplumu derinden etkileyen olaylar sonunda halk arasında kendiliğinden oluşan uzun nazım türüdür. 
 
DESTANLARIN ÖZELLİKLERİ : 
 
* Toplumun ortak görüşlerini yansıtması  
* Olağanüstü özellikler taşıması 
* Kişilerinin seçkin olması (Kral, Han, Hakan...vb.) 
* Ait oldukları milletten izler taşıması 
* Oldukça uzun olması 
* Konuları bakımından savaş, deprem, yangın… şeklinde sıralanabilmesi 
 
TÜRK DESTANLARI 
 
Destanlarımız yazıya geçirilmedikleri için bugün bunların ancak konularını bilmekteyiz. Bunları da İran, Çin ve Arap kaynaklarından öğreniyoruz.
  
A) SAKA DEVRİ DESTANLARI 
1) Alp Er Tunga Destanı: Türk-İran savaşlarında Alp Er Tunga'nın yiğitliklerini ve bu savaşları anlatır. 
2) Şu Destanı: İskender'le Türkler arasındaki savaşı ve Türk hakanı Şu'nun kahramanlıklarını anlatır.  
 
B) HUN DEVRİ DESTANI 
Oğuz Kağan Destanı: Hun hükümdarı Mete'yi ve onun yaşamını anlatır.  
 
C) GÖKTÜRK DEVRİ DESTANLARI 
1) Bozkurt Destanı: Göktürklerin dişi bir kurttan türeyişini anlatır. 
2) Ergenekon Destanı: Bir savaşta yenilen ve Ergenekon'a açılan Türklerin orada bir demir dağı eritip intikamlarını almalarını anlatır.  
 
D) UYGUR DEVRİ DESTANLARI 
1) Türeyiş Destanı: Uygurların bir erkek kurttan türeyişi anlatılır. 
2) Göç Destanı: Uygur Türklerinin anayurtlarından göçünü anlatır. 
 
NOT: Destanlar oluşumları bakımından iki grupta incelenebilir.  
 
a) Doğal Destanlar: Halk arasında ortaya çıkan anonim ürünlerdir. Bunlar genellikle daha sonra bir şair tarafından derlenip düzenlenmiştir. Bu türe örnek olarak şu destanları sıralayabiliriz. 
 
İliada, Odysseia,                              Yunanlıların (Homeros) 
Kalevala                                           Finlilerin 
Nibelungen                                       Almanların Ramayana, 
Mahabarata                                      Hintlilerin 
Cid                                                    İspanyolların 
Chanson de Roland                          Fransızların 
Gılgamış                                           Sümerlerin 
Şehnâme                                          İranlıların (Firdevsi)     
 
b) Yapma (Suni) Destanlar: Bir olayın doğal destana benzetilerek bir şairce destanlaştırılmasıdır. Yapma destan örneği olarak şunları sıralayabiliriz: 
 
Virgilius                                   Aeneit 
Dante                                      İlahi Komedi Tasso                                  
Kurtarılmış Kudüs Milton        Kaybolmuş (Kaybedilmiş) Cennet 
Fazıl Hüsnü DAĞLARCA       Üç Şehitler Destanı 

Ekleyen : dersimiz.com