I. Köktürk (Göktürk) ve II. Köktürk (Kutluk) Devleti - Uygur Devleti
I. KÖKTÜRK (GÖKTÜRK) DEVLETİ (552-659)
- Kuzey Hunlarının bir bölümü Altay dağları arasında ”Ergenekon” vadisinde çoğaldılar. Asya’daki Avar devletinin demircilik işlerini yapmaya başladılar.
- Avarlara karşı çıkarılan Töles ayaklanmasını bastırdılar.
- Bumin Bey Avar kralının kızıyla evlenmek istedi. Red cevabı alınca Avarları yenerek Ötüken merkez olmak üzere I. Göktürk Devleti’ni kurdu.
- Tarihte Türk adıyla kurulmuş ilk Türk Devletidir.
- Bumin Kağan, Mete Han’ın ikili sistemine göre devleti yönetti. Doğuyu kendisi, batıyı kardeşi İstemi Yabgu yönetti.
- Bumin Kağan’ın ölümünden sonra (553) başa geçen oğlu Mukan Kağan dönemi Göktürk’lerin en parlak dönemidir.
- Mukan Kağan döneminde batı illerini yöneten İstemi Yabgu İpek Yolu’nu ele geçirmek için Önce:
- Akhunlara karşı Sasanilerle işbirliği yaparak Akhunları yıktı
- Sasanilerin İpek yolunu kapatması üzerine de Bizansla ittifak yaptı.
- I. Köktürk devletinin başına sırayla Tapo Kağan ve İşbara Kağan geçti.
- Köktürkler iç karışıklıklar nedeniyle 582 yılında ikiye ayrılmıştır. Doğu Köktürkler 630, Batı Köktürkler 659 yılında Çin egemenliğine girmiştir.
II. KÖKTÜRK (KUTLUK ) DEVLETİ (682-744) NOTBAK.COM
- Çin egemenliğindeki Türkler Önce ”Kürşat“ sonra “Kutluk” ayaklanmalarıyla bağımsızlıklarına kavuştular. II. Köktürk devletine kurucusundan dolayı “Kutluk” devleti denildi.
- Kutluk kağana “ilteriş“ ünvanı verildi.
- Kutluk kağan Çin’e 46 sefer yaptı.
- İlteriş kağan’ın ölümünden sonra çocukları Bilge ve Kültigin küçük olduğu için yerine Kapgan Kağan geçti.
- Kapgan Kağan’dan sonra başa geçen oğlu İnal’ın kağanlığını Bilge ve Kültigin tanımadılar. İnal’ı öldürerek başa Bilge Kağan geçti.
- Bilge Kağan devleti yönetirken kardeşi Kültigin orduyu yönetmiş, Tonyukuk’da vezir olmuştur.
- Orhun Anıtları (Göktürk Kitabeleri) Kutluk devleti tarafından Bilge, Kültigin ve vezir Tonyukuk adına dikilmiştir.
- Orhun Anıtları Türk tarihinin ve edebiyatının ilk yazılı örnekleridir.
- Tonyukuk, Kültigin ve Bilge Kağan’ın ölümleriyle devlet zayıflamış “Uygurlar, Basmiller ve Karluklar” bu devlete son vermişlerdir.
UYGUR DEVLETİ (744-840)
- Kutluk devletine son veren Uygurlar Ötüken’de Uygur devletini kurdular.
- Uygur devletinin kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan’dır.
- Uygurların en parlak devirleri Moyen Çor Kağan zamanıdır.
- Moyen Çor Kağan’dan sonra sırasıyla Bögü Kağan ve Baga Tarkan geçmiştir.
- Yerleşik hayata ilk geçen Türk topluluğu Uygurlardır.
- Uygurlar “Mani Dinini“ kabul etmişler ve bu dinin etkisiyle savaşçılık özelliklerini kaybetmişlerdir.
- Mani dini Türklerin yerleşik hayata geçmelerinde etkili olmuştur.
- Uygurlar Baga Tarkan’dan sonra ikiye ayrılmışlar
- Doğu Türkistan (Turfan Uygur Devleti)
- Kansu Uygur Devleti (Sarı Uygurlar)
*Doğu Türkistan Uygurları Moğollara öğretmenlik yapmışlardır.
Ekleyen : Sedat Kınayı