Haber (Bildirme) ve Dilek (Tasarlama) Kipleri
FİİL ÇEKİMİ: Fiillerin kip ve kişi bildirecek şekilde kullanılmasıdır.
KİP: Fiillerin bir işi, durumu veya oluşu ortaya koyuş biçimleridir.
FİİL KİPLERİ
A) HABER (BİLDİRME) KİPLERİ B) DİLEK (TASARLAMA) KİPLERİ
1- Geniş Zaman (-r) 1- İstek Kipi (-e, -a)
2- Şimdiki Zaman (-yor) 2- Şart Kipi (-se, -sa)
3- Gelecek Zaman (-ecek, -acak) 3- Gereklilik Kipi (-meli, -malı)
4- Geçmiş Zaman (-miş, -mış, -muş, -müş) 4- Emir Kipi (-)
(-di, -dı, -du, -dü)
(-ti, -tı, -tu, tü)
A) HABER (BİLDİRME) KİPLERİ
Zaman anlamı taşıyan kiplerdir. Bu kiplerle çekimlenen fiillerin gerçekleşme zamanı bellidir.
1- Geniş Zaman (-r)
Fiilin herhangi bir zamanda yapılabildiğini gösterir.
TEKİL ÇOĞUL
giderim gideriz
gidersin gidersiniz
gider giderler
Her akşam sahile inerim.
Yazları Yalova'ya gider.
2- Şimdiki Zaman (-yor)
Fiilin yapılışıyla söylenişinin aynı anda olduğunu bildirir.
TEKİL ÇOĞUL
gidiyorum gidiyoruz
gidiyorsun gidiyorsunuz
gidiyor gidiyorlar
Çocuk ders çalışıyor.
Yağmur yağmakta.
Rüzgâr esmede.
3- Gelecek Zaman (-ecek, -acak)
Fiilin söylendikten sonra yapılacağını bildirir.
TEKİL ÇOĞUL
gideceğim gideceğiz
gideceksin gideceksiniz
gidecek gidecekler
Yarın sınava başvuracağım.
Haftaya babam gelecek.
4- Geçmiş Zaman (-miş, -mış, -muş, -müş) (-di, -dı, -du, -dü, -ti, -tı, -tu, tü)
Fiilin söylenme anından önce yapıldığını bildirir.
a) Öğrenilen Geçmiş Zaman (-miş, -mış, -muş, -müş)
TEKİL ÇOĞUL
gitmişim gitmişiz
gitmişsin gitmişsiniz
gitmiş gitmişler
Ahmet dün bize gelmiş.
Akşam beni aramışsın.
Sonradan farkına varma anlamı katabilir.
Dün çok yorulmuşum.
Kanepede uyuyakalmışız.
Tespit etme anlamı da katar.
Yemek çok güzel olmuş.
Saçın çok uzamış.
b) Görülen Geçmiş Zaman (-di, -dı, -du, -dü, -ti, -tı, -tu, tü)
TEKİL ÇOĞUL
gittim gittik
gittin gittiniz
gitti gittiler
Çocuklar, oynarken camı kırdılar.
Dün sahilde dolaştık.
B) DİLEK (TASARLAMA) KİPLERİ
Zaman anlamı taşımayan fiillerdir. Bu kiplerle çekimlenen fiiller, bir tasarı halinde olduğundan zaman kavramı taşımaz.
1- İstek Kipi (-e, -a)
TEKİL ÇOĞUL
gideyim gidelim
gidesin gidesiniz
gide gideler
Biraz dinlenelim.
Akşam ders çalışayım.
2- Şart Kipi (-se, -sa)
TEKİL ÇOĞUL
gitsem gitsek
gitsen gitseniz
gitse gitseler
Şu anda Uludağ'da olsam kar şiirleri yazardım.
Biraz çalışsam sınavı kazanabilirim.
Bazen dilek anlamı da katar.
Keşke sen de bizimle gelsen.
3- Gereklilik Kipi (-meli, -malı)
TEKİL ÇOĞUL
gitmeliyim gitmeliyiz
gitmelisin gitmelisiniz
gitmeli gitmeliler
Bugün beş yüz soru çözmeliyim.
Klasiklerimizi mutlaka okumalıyız.
4- Emir Kipi (-)
TEKİL ÇOĞUL
---------- -----------
git gidin, gidiniz
gitsin gitsinler
Hemen dışarı çık.
Biraz susun.
HABER (BİLDİRME) KİPLERİ DİLEK (TASARLAMA) KİPLERİ
Zaman ve kesinlik vardır. Zaman ve kesinlik yoktur. Tasarı ve niyet vardır.
(Cümlede zaman ve kesinlik bildiren sözcükler olabilir.)
Yağmur yağıyor. Yağmur yağsa.
Arkadaşlarla dün sinemaya gittik. Arkadaşlarla bugün mutlaka sinemaya gitmeliyim.
Yarın size geleceğiz. Yarın size gelelim.
Ekleyen : Mehmet Akif Güner