Eylemsiler (Fiilimsiler)
EYLEMSİLER (FİİLİMSİLER)
Fiilden belli eklerle türeyip; isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılan sözcüklerdir. Adından da anlaşıldığı üzere fiile benzeyen ancak fiil olmayan sözcüklerdir.Ayrıca fiilimsiler yan cümlecik kurar. Fiilimsilerin bu görevini "cümle çeşitleri" konusunda işleyeceğiz.
Güneş batınca sahile yürümek için inip, tatlı tatlı esen rüzgâr eşliğinde güle oynaya dolaşırdık.
Fiilimsiler üç bölüme ayrılır:
1- İsim-fiil (Adeylem)
2- Sıfat-fiil (Ortaç)
3- Zarf-fiil (Ulaç, Bağ-fiil)
1- İSİM-FİİL (ADEYLEM)
Fiillerden "-me, -mek, -iş" ekleriyle türetilip isim görevinde kullanılan sözcüklerdir.
· Biraz dolaşmak için parka gitti.
· Adam gülmemek için kendini zor tuttu.
· Çocuklar kitap okumaya başladı.
· Doğum günüme gelmemesine çok şaşırdım.
· Arkadaşlarla akşamları yürüyüşe çıkarız.
· Babası sınava gitmeyişine çok kızdı.
UYARI: Bazı fiiller, isim-fiil eklerini alarak bir varlığa ad olur. Bu sözcükler fiilimsi değildir.Bu sözcüklerin fiilimsi olmadığını anlamak için olumsuzluk eki (-me, -ma) getirebiliriz.
Yemeklerden en çok dolmayı severim. Yememeklerden en çok dolmamayı severim.
Hastanenin girişi ve çıkışı kalabalıktı. Hastanenin girmeyişi ve çıkmayışı kalabalıktı.
Çakmağın gazı bitmiş. Çakmamağın gazı bitmiş.
Gözlerine sürme çekmiş. Gözlerine sürmeme çekmiş.
Bu konudaki görüşlerini bize söyledi. Bu konudaki görmeyişlerini bize söyledi.
Akşama iki ekmek getir. Akşama iki ekmemek getir.
2- SIFAT-FİİL (ORTAÇ)
Fiillerden "-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş" ekleriyle türetilip sıfat görevinde kullanılan sözcüklerdir.
SIFAT-FİİL ÇEKİMLİ FİİL
· Az önce koşan çocuk sınıfa girdi. -----------------------------------
· Kesti yollarımı yıkılası dağlar. ----------------------------------
· Bitmez dertlerim var benim. Benim dertlerim hiç bitmez.
· Masadaki çalar saate bakıyordu. Saatim her sabah beşte çalar.
· Mahallede tanıdık kimse kalmamıştı. Kısa zamanda herkesi tanıdık.
· Adam oturacak bir sandalye aradı. Adam yorulduğu için biraz oturacak.
· Her taraf sararmış yapraklarla doluydu. Eylül geldi diye yapraklar sararmış.
Sıfat-fiillerin tamamladıkları isimler düştüğünde bu sözcükler adlaşmış sıfat olarak kullanılır.
Çok gülen çok ağlarmış.
Gelen gideni aratır.
Tanıdıkları onu artık aramıyordu.
Çocuk duyduklarını bir bir anlattı.
Çürümüşleri bir kenara ayırdı.
Bize bazı diyecekleri varmış.
Sıfat-fiiler bazen sıfat görevinde olmayabilir.
Sabaha kadar gezdiğimizi ona söylemedim.
Nerede ne söyleyeceğine dikkat ederdi.
Dün neler yaptığını hepimize anlattı.
Toplantının birazdan biteceği bildirildi.
UYARI: Sıfat-fiil eklerini alan bazı sözcükler kalıcı isim olur.
Geçmişi andıkça gözleri dolardı.
Soğuk içecekleri çok severdi.
Yakacak yardımı alınca kömür alacaktı.
Birçok okur fuarlarda yazarlarla buluşabiliyor.
Güz aylarında çağlayan coşardı adeta.
İnsanlar dolmuşun gelmesini bekliyordu.
Şu yaramaza birisi bir şeyler söylesin.
Adam açacak bulamayınca gazozu içemedi.
3- BAĞ-FİİL (ULAÇ)
Fiillerden "-e / -a, -ip / -ıp, -erek / -arak, -meden / -madan, -meksizin / -maksızın, -dikçe / -dıkça, -ince / -ınca, -eli / -alı, -ken, -r ... -mez, -esiye / -asıya" ekleriyle türetilip zarf görevinde kullanılan sözcüklerdir. Cümleleri zaman veya durum yönüyle tamamlar.
BAĞ-FİİL ANLAM
Çocuklar koşa koşa evlerine gittiler. durum
Bu işi ortaklaşa halledebiliriz. durum
Sabah yediye beş kala buluşalım. zaman
Ahmet söylenip dışarı çıktı. durum
Şoför gülerek parayı uzattı. durum
Güneş doğmadan yola çıkacağız. zaman
Ödevini araştırmadan hazırlamış. durum
Yağmur durmaksızın yağıyor. durum
Ömrüm oldukça seni unutmayacağım. zaman
Dünya döndükçe seni seveceğim. zaman
Sen gülünce güller açardı bahçelerde. zaman
Eve geç gidince babası çok kızmış. zaman
Onlar buradan taşınalı yıllar oldu. zaman
Sınav başlayalı yarım saat olmuş. zaman
Yağmur yağarken hüzünlenirim. zaman
Eve gelir gelmez yemeğe oturdu. zaman
Her şeyimize bilir bilmez karışırdı. durum
Dün arkadaşlarla doyasıya eğlendik. durum
İstanbul, seni ölesiye sevmiştim! durum
UYARI: Bazı sözcükler bağ-fiil eki almış görünse de bağ-fiil olmayabilir.
Sınav sonuçlarını danışmadan alırsınız. isim
Bu araştırmadan bir sonuç çıkmaz. isim
Sen küçükken çok yaramazdın. zarf
Yapılacak bunca ödevin varken nasıl gezersin?zarf
(UYARI: Bu sözcükler ad olduğundan fiilimsi eki alsalar bile bağ-fiil değildir.Ancak cümleyi zaman yönünden tamamladıkları için zarf görevi üstlenirler.)
Olur olmaz işlere kalkışmaktan vazgeç artık. sıfat
Kıyasıya bir yarış seyrettik dün akşam. sıfat
Ekleyen : Mehmet Akif Güner