Düzyazı Türleri / Anlatmaya Bağlı Türler - Efsane, Destan

Düzyazı Türleri / Anlatmaya Bağlı Türler - Efsane, Destan

EFSANE: Olağanüstü kahramanların hayatlarını ve başlarından geçen olayları anlatan yazı türüdür.

  1. Hayal gücünün ürünü ve bilinen en eski türdür.
  2. Arapçadaki karşılığı ustûre, Farsçadaki karşılığı fesane, Yunancadaki karşılığı ise mitos dur. Efsaneleri araştıran bilim dalına da mitoloji denir.
  3. Eski dönemlerde tabiat olaylarının nedenlerini bilmeyen insanlar, bu olayları açıklama gereği hissetmişlerdir. Yağmurun yağması, gök gürültüsü, şimşek çakması gibi birçok olayı kendilerine göre yorumlamışlar, efsaneler vasıtasıyla bunlara açıklık getirmişlerdir.
  4. Efsanelerde kahramanlar Tanrı, ruh, melek gibi kavramlar bazen de taş, kaya, dağ gibi doğa parçası unsurlardır. Bu kahramanlar hikayelerde kişileştirilir(teşhis) ve konuşturulur(intak).
  5. Ancak tek tanrılı dinlerin gelmesi, bilimin ilerlemesi sonucunda insanlar merak ettikleri soruların cevabını öğrenmişler; bu durumda efsaneler değişikliklere uğramıştır.
  6. Bu değişikliklerden sonra efsaneler artık az da olsa tarihi gerçekliklerden beslenmeye başlamış ve bazı efsaneler yazıya geçirilmiştir.
  7. Son aşamada ise ideal insan ve ideal toplum tipini örneklendiren hikayelere dönüşmüştür. Menkıbe denen bu hikayelerden bazıları günümüze kadar ulaşmıştır.
  8. Türk edebiyatında Boş Beşik, Çoban Çeşmesi, Gelin Kaya, Yusufçuk Kuşu gibi efsaneler halen halk arasında söylenmektedir.

 

DESTAN: Milletlerin hayatında büyük yankılar uyandırmış tarihi, toplumsal ve doğal olayların nesilden nesile aktarılmış; aktarılırken de hayal unsurlarıyla süslenmiş, değiştirilmiş çok uzun manzum eserlerdir.

  1. Bilinmeyen bir dönemden başlar ve 11. yüzyıla kadar devam eder.
  2. Efsaneden sonra bilinen en eski türdür.
  3. Sözlü edebiyat ürünüdür; ancak sonradan yazıya geçirilen destanlar da vardır.
  4. Yazı türleri içinde en uzun olanıdır.
  5. Yunanca karşılığı epos, epope dir.
  6. Destanlar, söylendiği toplum içinde kahraman-bilge bilinen efsanevi bir kişinin etrafında oluşmuş didaktik ögeler taşıyan bir türdür.
  7. Destanlar genelde kopuz eşliğinde söylenir. Kopuzu çalan kişilere de şaman, baksı, bahşi, ozan, kam, oyun gibi çeşitli isimler verilir. Bunlar aynı anda din adamı, şair, edebiyatçı ve müzisyendirler.
  8. Destanlar bir toplumun ortak hayat görüşünü yansıtır. dersimiz.com
  9. Deprem, göç, kuraklık, bulaşıcı hastalık gibi toplumların hayatını derinden etkileyen olaylar sonucunda yazılır.
  10. Genellikle manzum şeklindedirler. Az da olsa nazım-nesir karışık olan destanlar da vardır. Destanlar da şiir olan bölümler yarım uyaklı, redifli dörtlüklerle ve 11’li hece ölçüsüyle söylenir.
  11. Olağanüstü olaylar ve kahramanlar vardır.
  12. Destan kahramanları yarı tanrısal nitelikler taşıyan han, hakan ve kağan gibi kişilerdir.

Uyarı 1: Destanlar doğuş(çekirdek), yayılma(oluşum), yazılış(derleme/tespit edilme) olmak üzere 3 safhada oluşur.

Uyarı 2: Türk destanları henüz 3. aşamayı tam olarak tamamlamamıştır.

Destanlar doğal ve yapay(suni) olmak üzere 2 gruba ayrılır:

Doğal Destan: Yazarı belli olmayan(anonim), İslamiyet öncesi dönemde yaşanmış olayları konu alan sözlü destan türüdür.

Yapay(Suni)Destan: Yazarı belli olan, daha yakın zamanda yazılan ve olağanüstü durumlara daha az yer veren destan türüdür.

Doğal Destanların Özellikleri

  1. Anonimdir.
  2. Manzumdur.
  3. Gerçek bir olaydan hareketle yazılmıştır.
  4. Yer ve zaman belirsizdir.
  5. Ait oldukları ulusun geçmişinden izler taşır.
  6. Olağanüstü, masalımsı ayrıntılar ve mitolojik ögeler içerir.

Türk Destanlarının Özellikleri

  1. Dörtlüklerden oluşmuştur.
  2. Yarım uyak ve redif kullanılmıştır.
  3. Dil, katıksız Türkçedir.
  4. Gerçek ve olağanüstü olaylar karışıktır.
  5. Olaylar belli bir coğrafyada geçer.
  6. Tarihi, dini ve milli değerlere yer verilir.

Ekleyen : dersimiz.com