Ders Notları, Konu özetleri

Düzyazı Türleri - Düşünce Yazıları (Öğretici Türler)

1.MAKALE : Bir gerçeği açıklamak, bir konuda görüş ve düşünceler  öne sürmek ya da bir tezi savunmak, desteklemek için yazılan yazılara makale denir.

• Anlatım yalın ve yoğundur, nesnel bir nitelik taşır.
• Öne sürülen düşünce ve tez kanıtlanır.
• Gazete ve dergilerde yayımlanır.
• İlk makale Şinasi’nin Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi’dir.

 

2.FIKRA (KÖŞE YAZISI) : Yazarın, gündelik olayları, özel bir görüşle, güzel bir üslupla, kanıtlama gereği duymadan yazdığı kısa, günübirlik yazılardır.

• Gazete yazısıdır.
• Yazar düşüncelerini kanıtlama yoluna gitmez.
• Dil tabiidir. Günlük deyimlere, yer yer nükteli sözlere yer verilir.
• Okuyucuyla sohbet ediyormuş havası hakimdir. Anlatım senli benlidir.
• Türk edebiyatına Tanzimat döneminde Batı’dan geçmiştir. İlk fıkra yazarımız Ahmet Rasim’dir.

Uyarı: FIKRA-MAKALE: İkisi de gazete yazısıdır. Makalede ispat vardır, ciddi bilimsel bir dil kullanılır; fıkra ise daha serbest ve mizahi ögeler içerir ve ispat yoktur. Makalede yazar doğruyu, fıkrada ise kendi doğrusunu anlatır.

 

3.DENEME : Yazarın herhangi bir konudaki görüşlerini, kesin kurallara varmadan, kanıtlamaya kalkmadan, okuyucuyu inanmaya zorlamadan anlattığı yazı türüdür.

• Yazar, kendisiyle konuşuyormuş gibi bir hava sezdirir.
• Samimi bir dil kullanılır. ‘’Ben’’li bir anlatımı vardır.
• Yazar, öne sürdüğü görüşleri ispatlamak zorunda değildir.
• Yazarın kesin bir sonuca varma zorunluluğu yoktur.
• Yazar anlatımda ve konu seçiminde özgürdür.
• Dünyada deneme türünün kurucusu 16. yüzyılda Montaigne Denemeler adlı eseriyle olmuştur.
• Türk edebiyatında ilk deneme Ahmet Haşim’in Bize Göre adlı eseridir.
• Türk edebiyatında ilk deneme yazarı Nurullah Ataç’tır.
• Türk edebiyatında deneme Cumhuriyet döneminde önem kazanmıştır.

Bizde önemli denemeciler şunlardır: Ahmet Haşim (Bize Göre, Gurabahane-i Laklakan), Ahmet Rasim, Yahya Kemal Beyatlı, Ahmet Hamdi Tanpınar (Beş Şehir), Nurullah Ataç (Günlerin Getirdiği, Karalama Defteri, Sözden Söze), Suut Kemal Yetkin (Günlerin Götürdüğü, Şiir Üzerine Düşünceler…), Falih Rıfkı Atay, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Sabahattin Eyüboğlu, Salah Birsel, Mermi Uygur… dersimiz.com

 

4.SÖYLEŞİ (SOHBET) : Yazarın, gündelik olaylarla ilgili düşüncelerini, okuyucu ile karşı karşıya oturup konuşuyormuş gibi içten bir hava içinde yazdığı yazılara sohbet denir.

• Herkesi ilgilendiren konular seçilir. Anlatılanlar kanıtlanmaya çalışılmaz.
• Yazar, sorulu-cevaplı  cümlelerle karşısındakiyle  konuşuyormuş hissi verir.
• İçtenlik, samimilik, doğallık sohbetin özelliklerindendir.

Uyarı: SOHBET-DENEME: Sohbette yazar okuyucuyla konuşur. Denemede yazar kendisiyle konuşur. Sohbetin dili, anlatımı yalındır; deneme de ise daha ciddi bir dil kullanılır. Sohbette yüzeysel, denemede ise derinlemesine bir anlatım vardır.

 

5.ELEŞTİRİ(TENKİT) : Bir sanat eserinin olumlu ya da olumsuz yanlarını somut verilere dayanarak yargılayıp eserin gerçek değerini orta¬ya koymak amacıyla yazılan yazı türüdür.

• Bir kimsenin kendi eleştirisini yazarken ortaya koyduğu esere otokritik ya da öz eleştiri denir.
• Kelime Fransızca ciritique kelimesinin karşılığı olarak kullanılır. Tanzimat yazarları kritik kavramı için muhakeme terimlerini kullanmışlardır.
• Eleştiri denince, akla eserin olumsuz yanlarının belirlenip okuyucuya aktarılması gelir. Bu yanlış bir düşüncedir. Gerçek bir eleştiride eleştirilen eserin hem olumlu hem de olumsuz yanları bir arada verilir.
• Eleştirinin amacı, okuyucuya ve yazara kılavuzluk yapmaktır.
• Her eser ya da sanatçı eleştirinin konusu olabilir. Eleştiride daha çok açıklama, tanık gösterme, örnekleme, tartışma gibi anlatım tekniklerinden faydalanılır.
• Eleştiri, yaratıcı sanatların arasında değildir. Eleştiri, edebi esere veya başka sanatlara bağlı bir türdür. Eleştirinin varlığı, kendisi dışında bir sanatı gerektirir.
• İlk eleştirmenimiz Namık Kemaldir.
• İlk eleştiri eserimiz Namık Kemal’in Tahrib-i Harabat adlı eseridir.
• İlk eleştiri yazımız Namık Kemalin Edebiyatımız Hakkında Bazı Mülahazatı Şamil adlı eseridir.
• Edebiyatımızda objektif (nesnel) eleştirinin nasıl olacağını ilk açıklayan Recaizade Mahmut Ekremdir.
• Eleştiri türünde Avrupa’da " Boielau, Saint Beuve, Taine, Anatole France, Belinski ; edebiyatımızda ise Namık Kemal, Recaizade Mahmut Ekrem, Hüseyin Cahit Yalçın, Cenap Şahabettin, Ali Canip Yöntem, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Nurullah Ataç, Mehmet Kaplan ve Cemil Meriç önemli isimlerdir.

Eleştiri türleri şunladır :

1. Tarihsel Eleştiri: Eserin, yazıldığı zaman dilimine özgü özellikler taşıdığı görüşünden hareket eder.

2. Toplumbilimsel Eleştiri: Bu bakış açısı eseri, toplumsal yapının bir yansıması olarak görerek irdeler.

3. Sanatçıya Dönük Eleştiri: Eleştirmen bu bakış açısında eseri, sanatçının yaşamının bir aynası olarak görür.

4. Eleştirmene Dönük Eleştiri: Eleştirmenin kişisel beğenisini ölçüt aldığı eleştiri türüdür.

5. Yapıta Dönük Eleştiri: Bu bakış açısında yapıt dışı hiçbir ögeye yönelinmez.

Uyarı: Eleştiri inceleme yöntemi olarak ikiye ayrılır. Bunlar:

A. Öznel (İzlenimsel/Subjektif/Empresyonist) Eleştiri: Anatole France’nin ilkelerini belirlediği ve eleştirmenin bir eseri kendi zevk ölçülerini göz önüne alarak incelediği eleştiri türüdür. Bu tür eleştirilerde öznel yargılar çok olacağından günümüzde pek rağbet görmez.
B. Nesnel ( Bilimsel/Objektif) Eleştiri: Edebi eserin içerik, yapı ve üslubu üzerinde tarafsız olarak yapılan eleştiridir. Kişisel yargılara varmaktan kaçınılır. Eser tarafsız bir şekilde eleştirilir. Günümüzde daha çok kullanılan eleştiri yöntemidir.

 

6.RÖPORTAJ : Gazetecilerin bir yeri, bir kurumu ziyaret ederek o yerin özelliklerini, orada gördüklerini, kişisel düşünceleriyle birleştirip fotoğraflarla belgeleyerek kaleme aldıkları yazılardır.

• İki çeşit röportaj vardır. Amerikan röportajı ve Alman röportajı, Amerikan röportajında yazıya çarpıcı bir giriş yapılır. En son söylenmesi gerekenler en başta söylenir. Alman röportajında ise; Yazar yazının merkezine kendini alır.
• İlk röportaj örneğimiz Ziya Paşa’nın Rüya adlı eseridir.
• Ruşen Eşref Ünaydın, Fikret Otyam, Dursun Akçam ve Yaşar Kemal önemli isimlerdir.

Ekleyen : dersimiz.com