Cumhuriyet Döneminde Öğretici Metinler
CUMHURİYET DÖNEMİNDE ÖĞRETİCİ METİNLER
DENEME: Yazarın özgürce seçtiği bir konu üzerinde kesin yargılara varmadan kendi görüşlerini, düşüncelerini anlattığı düzyazı türüne deneme denir. Fransız yazar Montaigne, İngiliz yazar Bacon, edebiyatımızda Ahmet Haşim'in "Bize Göre" adlı eseri ilk,
Nurullah Ataç, Ahmet Hamdi Tanpınar, Suut Kemal Yetkin (Günlerin Götürdüğü, Düşün Payı,Yokuşa Doğru, Edebiyat Üzerine), Cemil Meriç, Sabahattin Eyüboğlu (Mavi ve Kara), Mehmet Kaplan (Kültür ve Dil, Nesillerin Ruhu), Salah Birsel, Mermi Uygur, Vedat Günyol, Enis Batur, Bilge Karasu
NURULLAH ATAÇ (1898-1957)
Nurullah Ataç, deneme türünün edebiyatımızdaki en önemli isimlerindendir..Devrik cümleyi yazıda da yaygınlaştırmaya çalışmıştır. Türkçedeki bütün yabancı kökenli kelimelerin atılması, Türkçenin saflaştırılması yolunda mücadele vermiş; yeni bir kültür ve dil arayışı içinde, kendi türettiği kelimeleri kullanmış ve kendine özgü üslûbuyla (biçemiyle) dili bir uygarlık sorunu olarak ele almıştır.
ESERLERİ Deneme-Eleştiri: Günlerin Getirdiği, Karalama Defteri, Diyelim, Söz Arasında, Sözden Söze, Okuruma Mektuplar, Ararken, Dergilerde, Prospero ile Caliban Günlük: Günce (2 cilt).
CEMİL MERİÇ
ESERLERİ Deneme: Bu Ülke, Mağaradakiler, Jurnal
Araştırma/İnceleme: Ümrandan Uygarlığa, Kırk Ambar, Bir Dünyanın Eşiğinde
SALAH BİRSEL
ESERLERİ Deneme: 1001 Gece Denemeleri, Kurutulmuş Felsefe Bahçesi, Şiirin İlkeleri, Sen Beni Sev, Nezleli Karga, Halley Kimi Kurtarır, Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu, Boğaziçi Şıngır Mıngır, Yapıştırma Bıyık
MAKALE: Sanat, bilim, politika gibi herhangi bir konuda okuyucuya bilgi vermek, bir düşüncenin doğruluğunu veya yanlışlığını ispat etmek amacıyla yazılmış dergi ve gazete yazılarına makale denir.
Edebiyatımızdaki ilk makale örneği, Şinasi'nin yazdığı "Mukaddime" (Tercüman-ı Ahvâl Mukaddimesi)dir. Diğer önemli makale örnekleri; "Şiir ve İnşa" (Ziya Paşa), "Vatan Makalesi" (Namık Kemal), "Edebiyat Üzerine Makaleler" (Ahmet Hamdi Tanpınar), "Kültür ve Dil" (Mehmet Kaplan), Peyami Safa.
GEZİ YAZISI : Bir yazarın yurt içinde veya yurt dışında gezip gördüğü yerleri ve bu yerlerle ilgili izlenimlerini anlattığı yazı türüne gezi yazısı (seyahatname) denir. Bu türün dünya edebiyatındaki en tanınmış temsilcileri Marco Polo, İbn-i Batuta ve Evliya Çelebi'dir. Evliya Çelebi'nin 17. yüzyılda kaleme aldığı on ciltlik "Seyahatname" edebiyatımızın bu türdeki en önemli eseridir. Bu türün edebiyatımızdaki ilk örneği ise, Seydi Ali Reis'in "Miratül Memalik" adlı eseridir.
Bunlardan başka; Ahmet Mithat Efendi'nin "Avrupa'da Bir Cevelan", Direktör Ali Bey'in "Seyahat Jurnali", Cenap Şahabettin'in "Hac Yolunda, Avrupa Mektupları, Âfâk-ı Irak", Ahmet Haşim'in "Frankfurt Seyahatnamesi, Paris Seyahatnamesi (Bize Göre'nin sonunda)". Falih Rıfkı Atay'ın "Bizim Akdeniz, Tuna Kıyıları, Taymis Kıyıları, Denizaşırı", Reşat Nuri Güntekin'in "Anadolu Notları", Attilâ İlhan'ın "Abbas Yolcu", İsmail Habip Sevük'ün "Tuna'dan Batıya", Sadri Ertem'in "Ankara-Bükreş", Haldun Taner'in "Düşsem Yollara", Azra Erhat'ın "Mavi Anadolu, Mavi Yolculuk" adlı eserleri sayılabilir. https://www.notbak.com
İSMAİL HABİP SEVÜK (1892-1954)
Bilgi ile sanatı ustaca kaynaştıran bir yazar olarak ün yaptı. Onun bir büyük çalışması da, Batı kültür ve sanatını oluşturan şair ve yazarların hayatlarını ve sanatlarını, Türk edebiyatı ile kıyaslayarak anlattığı "Avrupa Edebiyatı ve Biz" adlı önemli eseridir.
ESERLERİ Gezi Yazısı: Tuna'dan Batı'ya,Yurttan Yazılar.
Hatıra: O Zamanlar (Kurtuluş Savaşı üzerine hatıraları)
FALİH RIFKI ATAY
Gezi Yazısı: Denizaşırı, Bizim Akdeniz, Tuna Kıyıları, Yolcu Defteri, Gezerek Gördüklerim Anı: Ateş ve Güneş, Zeytindağı, Çankaya, Atatürk'ün Hatıraları
HATIRA (ANI): Bir kişinin kendi başından geçen veya şahit olduğu olayları, durumları aradan zaman geçtikten sonra, gözlem ve bilgilerine dayanarak anlattığı düzyazılardır. Hatıralar yaşanmakta olanı değil, yaşanmışlıkları anlatır.
Eski Yunan'da Ksenhop, "Anabasis" adlı eseriyle bu türün ilk örneğini vermiştir. 18. yüzyıl büyük Fransız yazarı Jean Jack Rousseau'nun "İtiraflar"ı hatıra türünün şaheserleri arasında sayılır.
Türk edebiyatında hatıra türünün ilk örneği, Hindistan'daki Türk devletinin kurucusu Babürşah tarafından kaleme alınan "Babürname"dir. Tanzimat'tan sonra Ziya Paşa (Defter-i Amâl), Akif Paşa (Tabsıra), Namık Kemal (Magosa Mektupları), Muallim Naci (Ömer'in Çocukluğu), Halit Ziya Uşaklıgil (Kırk Yıl, Saray ve Ötesi), Halide Edip Adıvar (Türk'ün Ateşle İmtihanı, Mor Salkımlı Ev), Yakup Kadri Karaosmanoğlu (Zoraki Diplomat), Ahmet Rasim (Falaka, Şehir Mektupları, Eşkal-i Zaman), Falih Rıfkı Atay (Çankaya, Zeytindağı), Refik Halit Karay (Üç Nesil Üç Hayat), Abdülhak Şinasi Hisar (Boğaziçi Yalıları, Boğaziçi Mehtapları), Yahya Kemal Beyatlı (Çocukluğum Gençliğim Siyasî ve Edebî Hatıralarım), Halit Fahri Ozansoy (Edebiyatçılar Geçiyor) bu türde eser veren sanatçılarımızdan bazılarıdır.
FIKRA (KÖŞE YAZISI): Bir yazarın, toplumu ilgilendiren güncel olaylar ve sorunlarla ilgili olarak yazdığı, kişisel görüşlerini yansıtan, gazete ve dergilerde yayımlanan kısa yazılara fıkra denir.
Türk basınında fıkra türünde yazı yazan yazarlardan bazıları şunlardır: Ahmet Rasim, Ahmet Haşim, Hüseyin Cahit Yalçın, Falih Rıfkı Atay, Yusuf Ziya Ortaç, Çetin Altan, Hasan Pulur, Fehmi Koru, Gülay Göktürk, Nuray Mert, Nazlı Ilıcak, Oktay Ekşi, Ahmet Kabaklı, Rauf Tamer vb.
Ekleyen : dersimiz.com