Basit makineler
DİŞLİ ÇARKLAR
Döner bir mile eklenmiş dişli bir çarktan oluşan makine parçalarına denir. Dişleri birbirine geçmiş çiftler halinde çalışan dişliler, dönme hareketini ve momenti(burma kuvveti), kaymaya yol açmaksızın bir milden ötekine aktarırlar. Bu türden bir dişli takımındaki çarkların dişleri çember biçiminde açılmışsa, yani dişliler dişli çarklar durumundaysa, millerin dönme hızlarının ve momentlerinin birbirine oranı sabittir. Eğer dişler, çembersel olmayan bir gövde üzerinde açılmışsa, millerin karşılıklı hız ve moment oranları değişir.
Çoğu dişliler çemberseldir. Hareketin bir milden ötekine sürekli bir biçimde, düzgün ve sabit bir hız oranında iletilebilmesi için, birbirini kavrayan dişlilerin değme yüzeyinin özel bir profilde biçimlendirilmiş olması gerekir. Dişli takımının daha az sayıda diş içeren küçük dişlisi (pinyon) devindirici mile bağlıysa, dişli çifti hızı azaltıcı ve momenti arttırıcı işlev görür;eğer pinyon, hareketin iletildiği milin üzerinde bulunuyorsa, bu kez dişli çifti hız arttırıcı ve moment azaltıcı etkide bulunur. Ör; hareketin iletildiği dişlinin (çark) diş sayısı, pinyonunkinin iki katıysa, çarkın momenti pinyonun momentinin iki katı, buna karşılık, pinyonun hızı çarkın hızının iki katı olur.
Dişlilerin bağlandığı miller, birbirine olduğunca yakın konumda olmalıdır, ama karşılıklı konumlanmaları açısından hemen her uzamsal ilişkiye sahip bulunabilirler; doğrultuları paralel olabilir ya da olmayabilir, kesişebilir ya da kesişmeyebilir. Millerin bütün bu düzenleniş biçimlerine bağlı olarak, dişlilerin üstleneceği işlevler de değişir.
Paralel miller, dişleri boylamasına düz ve millerin eksenine paralel olan (düz dişli) ya da vida biçiminde burulmuş (helisel dişli) silindirik dişlilerle birbirine bağlanabilir. Doğrultuları kesişen miller ise, dişleri kesik koniler üzerinde açılmış olan konik dişlilerle bağlanır. Paralel olmayan ve kesişmeyen miller genellikle bir sonsuz vida ve dişliyle bağlanır. Kesişsin ya da kesişmesin, paralel miller arasındaki açı çoğunlukla diktir. (90 derece).
Temelde bir vida olduğundan, sonsuz dişlinin tek bir dişi vardır. Öte yandan pinyonun, paralel mil dişlileriyle (düz ve helisel) sürekli ilşkide olabilmesi için, en az beş dişinin bulunması gerekir. Bu nedenle, tek bir dişli üzerinde yüksek bir hız oranının elde edilebilmesi için, bir sonsuz vida ile bir dişli yeterlidir. Millerin pararlel olması zorunluysa, yüksek bir hız oranının tutturulabilmesi için, birkaç dişli çiftinin seri olarak kullanılması gerekebilir.
T EK E R L E K
Teker olarak da bilinir. Merkezinden geçen bir milin çevresinde dönen, sert malzemeden yapılmış çembersel organa tekerlek denir.
Tekerleklerin gövdeleri dolu olduğu gibi, çemberleri (ispit) göbeğe çelik tellerle bağlanmış da olabilir.
İspitli tekerlekler İÖ 2000 dolayında ortaya çıkmıştır. Bilinen en eski tekerlekler ise, ağaçtan oyularak hazırlanmış üç tahta parçasının gergi latalarıyla birleştirilmesiyle oluşturulan diskler biçimindedir.
Eskiden sulama amacıyla, çarklar kullanılıyordu. Bu çarklar ve çember suyun aşağıdan yukarıya taşınmasını sağlıyordu.
Çark ve tekerlekle denetimli dönme hareketi elde edilebildiğinden, makine tasarımlarında da bu organlardan yaygın olarak yararlanılır.
Yinelemeli işlemleri gerçekleştirmek üzere geliştirilen buharlı döner makineler Sanayi Devriminde büyük rol oynamıştır. Dönme hareketiyle sabit bir hareket büyüklüğü ve doğrultusu elde edilebilir; doğrusal harekette ise bu olanaklı değildir.
V İ D A 
Bir baş ile üzerine kesintisiz sarmal diş açılmış, çoğunlukla silindirik bir gövdeden oluşan bağlama ya da kuvvet ve hareket uyarlama elemanına vida denir.
Günümüzde kullanılan başlıca vida ve vida türleri makine parçalarının bağlanmasında kullanılır. Vida sıkıştırıldığında gerilir ve bunun sonucunda oluşan çekme yükü parçaları bir arada tutar. Vida başlarının üzerinde genellikle tornavidanın girebileceği biçimde bir yarık bulunur.
Kuvvet ya da hareket uyarlamasında kullanılan vidalara güç vidaları denir. Ör; krikolar momenti (buru) itme kuvvetine dönüştürür. Genellikle ağır bir cismin kaldırılmasında bu kuvvet bir vidanın sabit bir somun içinde döndürülmesiyle elde edilir.
Vidayı döndürmek için uzun bir çubuktan yararlanılarak çubuğun ucuna uygulanan küçük bir kuvvetle büyük bir itme kuvveti elde edilebilir.
Bir somunun eksenel olarak yerleştirilmiş bir vida aracılığıyla döndürülmesi ya da bir vidanın eksenel biçimde yerleştirilmiş somun tarafından hareket ettirilmesiyle de benzer moment-itme kuvveti dönüşümleri elde edilebilir.
K A M A
Mekanikte, yarma, kaldırma ya da sağlamlaştırma amacıyla kullanılan sivri uçlu ahşap ya da metal takoza kama denir.
Örneğin; çekiç başının sapa sağlam biçimde oturmasını sağlamak için bir kamadan yararlanılır.
Kama, kaldıraç, mil ve teker düzeneği, makara ve vida ile birlikte beş basit makineden biri olarak kabul edilir.
Mekanik açıdan vida da bir silindirin çevresine sarılmış bir kama olarak kabul edilebilir.
Makinelerde, bir organın (ör;bir dişlinin), üzerine yerleştirildiği mile göre hareket etmesini engelleyen prim düzeneklerine de kama denir. Mil ve kama aynı malzemeden yapılmışsa, genişliği ve derinliği milin çapının dörtte biri kadar olan bir kamanın momenti, uzunluğu çapının 1,57 katı olan tek parça bir milin momentine eşittir. Uygulamada bu oranlar yaklaşık olarak elde edilir.
Ekleyen : dersimiz.com