Orojenez (Dağ Oluşumu)
DAĞ OLUŞUMU (OROJENEZ) HAREKETLERİ
Dış kuvvetler (akarsu, buzul ve rüzgar) yeryüzünü aşındırırlar, aşındırılan parçalar (tortullar) yerkabuğu üzerindeki okayanus, deniz, göl tabanlarında tabakalar halinde birikirler. Bu tortulanma ve birikim alanlarına "jeosenklinal" alanları denir. Aşındırılan parçalar (geniş oluklar) jeosenklinallerde üst üste birikerek tortullaşırlar, zamanla tortullar kalınlaşır ve binlerce metreyi bulan tortul tabakaları oluştururlar. Mantodaki konveksiyonel akıntılar etkisiyle sürüklenen yerkabuğu parçaları (kıtalar-levhalar) tortul tabakaları yan basınç etkisiyle sıkıştırır. Tortul tabakaların sıkıştırılması ile alçalma ve yükselmeler meydana gelir.
Bu olaya dağ oluşumu ya da orojenez adı verilir. Orojenez(dağ oluşumu) kıvrılma ve kırılma şeklinde oluşur.
Kıvrılma:
Yerkabuğunu oluşturan levhaların birbirine yaklaştığı yerlerdeki tortul tabakalar esnek yapıdaysa kıvrılarak yükselir. kıvrılma sonucu yükselen kısma antiklinal, çanaklaşan kısma ise senklinal adı verilir.
III. zamanın sonlarına doğru başlayarak IV. zaman başlarına kadar devam eden ikinci kez yükselmeye uğramıştır. Bu yükselme sonucu deniz seviyesine inen düzlükler (peneplenler) yükselmiş ve zamanla akarsular tarafından parçalanarak plato halini almış, yer yer Doğu Anadolu ve Batı Anadolu’daki karalar sıkışarak kırılmalara uğramıştır.
Kırılan parçaların bir kısmı yükselerek horstları bir kısmı da çökerek graben alanlarını oluşturmuştur. Yeryüzünde dağılış gösteren sıradağlar jeolojik devirler boyunca meydana gelen Kaledoniyen, Hersinyen ve Alp – Himalaya orojenez hareketleri ile oluşmuşlardır.
Avrupa’da uzanan Alp Dağları, Asya’da Himalayalar, Amerika kıtasında Kayalık ve And Dağları ile ülkemizdeki Toroslar ve Karadeniz Dağları bu şekilde oluşmuş sıradağlardır.
Kırılma:
Yerkabuğu parçaları (kıtalar-levhalar) yan basınç etkisi ile kıvrılamayacak kadar sert ise yer yer kırılıma uğrar. Kırık hatlarına fay (kırık hattı) hattı denir. Fay boyunca bazı kesimler yükselirken, bazı kesimler de çöküntüye uğrayarak alçalır. Fay hatlarında oluşan yükseltilere horst, çukurlara ise graben denir. dersimiz.com
Dünyanın en uzun graben çukurluğu Doğu Afrika’da Mozambik sınırlarından başlar, Yurdumuzda Hatay çukurluğuna kadar uzanır (5000 km).
Türkiye’de Horst ve Graben oluşumu en fazla Ege Bölgesinde görülür.
Grabenler: Bakırçay , Gediz, B. Menderes, K. Menderes ve Amik ovasıdır.
Horstlar: Kaz dağı, Madra dağı, Yunt dağı Bozdağlar, Aydın dağları ve Menteşe dağlarıdır.
Dünya üzerindeki başlıca kıvrım dağları III. Zamanda oluşmuş Alp-Himalaya kıvrımları ile Amerika kıtasının batısındaki Kayalık ve And dağlarıdır.
TÜRKİYE'DEKİ FAY HATLARI:
Kuzey Anadolu Fay Hattı (KAF): Saroz Körfezi’nden başlar, Marmara Denizi, Sapanca Gölü, Adapazarı, Tosya ve Erzincan üzerinden Van Gölü kuzeyine kadar uzanır.
Doğu Anadolu Fay Hattı (DAF): Hatay grabeninden başlar, K. Maraş, Adıyaman, Malatya ve Elazığ ovalarından geçerek Bingöl’e kadar sokulur.
Batı Anadolu Fay Hattı (BAF): Ege Bölgesi’nde, kuzeyden güneye doğru uzanan çok sayıdaki fay hatlarından oluşur.
Fay hatları, yer kabuğunun zayıf ve hareket halindeki bölgeleridir. Volkanik sahalar, genç kıvrım dağları ve deprem alanlarının uzanışı fay hatlarıyla paralellik gösterir.
Ekleyen : dersimiz.com