7. Sınıf Türkçe Sözcükte Anlam
7. SINIF TÜRKÇE SÖZCÜKTE ANLAM
1. Gerçek (Temel) Anlam
Bir sözcüğün akla gelen ilk anlamına gerçek(temel) anlam denir. Aynı zamanda sözlük anlamı olarak da adlandırılır.
* Kıyafetlerini boş bir bir dolaba koydu.
(boş: İçinde, üstünde hiç kimse veya hiçbir şey bulunmayan)
* Evin perdelerini geçen ay değiştirdik.
(perde: pencerelerin önüne takılıp ışığın girmesini engellemeye yarayan örtü)
2. Yan Anlam
Bir sözcüğün gerçek anlamından tam olarak kopmadan gerçek anlamıyla görev, şekil benzerliği ilişkisi kurularak kazandığı yeni anlama yan anlam denir.
* Bu sabah kapımın kolu kırıldı.
(kol: Kapının sapı)
* Kör bıçakla dalı kesmeye çalışıyor.
(kör: Keskinliği yeterli olmayan)
3. Mecaz Anlam
Sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlama mecaz anlam denir.
* Geç kalınca tiyatro biletimiz yandı.
* Boş sözlerle beni oyalamayın.
(boş: Bir işe yaramayan)
4. Terim Anlam
Bir bilim dalına, sanat koluna, spora, mesleğe ait kavramların karşılığı olan sözcüklerin taşıdığı anlama terim anlam denir.
Örnekler:
Coğrafya: ekvator, izohips, boğaz…
Tiyatro: perde, senaryo, rol…
Müzik: nota, sol anahtarı…
Resim: Portre, tuval…
Futbol: gol, ofsayt, penaltı…
Geometri: açı, üçgen, yamuk…
Uyarı: Bir sözcüğün anlam özelliği cümleye göre değişebilir.
Duruma bir de bu açıdan bakmalısın (Mecaz anlam)
Eşkenar üçgenin tüm açıları eşittir. (Terim anlam)
SÖZCÜKLER ARASI ANLAM
EŞ SESLİ (SESTEŞ) SÖZCÜKLER
Yazılışı ve okunuşu aynı olduğu hâlde anlamları farklı olan kelimelerdir. Eş sesli kelimelr arasında hiç bir anlam ilişkisi yoktur. Eş sesli kelimelerde tüm anlamlar mutlaka gerçek anlamlıdır. Mecaz ve yan anlamlılıkla eş seslilik olmaz.
NOT: Hem yazılışları aynı olan hem de aralarında anlam bağı bulunan sözcüklere ''kökteş'' (ortak köklü) sözcükler denir. Bu sözcükler bir anlamıyla isim, diğer anlamıyla fiil kökünde bulunurlar.
Nalburda üç kilo boya aldık. (İsim)
Dün akşama kadar salonu boyadım. (Fiil)
NOT: Anlamları ve sözyleyişleri birbirinden farklı olup yazılışları düzeltme işaretiyle (^) yazılan sözcükler eş sesli değildir.
"hala" ve "hâlâ", "kar" ve "kâr", "adet" ve "âdet"
EŞ ANLAMLI (ANLAMDAŞ) SÖZCÜKLER
Yazılışları farklı, anlamları aynı olan sözcüklere eş anlamlı sözcük denir. Eş anlamlı sözcükler kalıplaşmış söz öbekleri dışında genellikle birbirlerinin yerine kullanılırlar.
SÖZCÜK - EŞ ANLAMLISI
Konuk - Misafir
Ulus - Millet
Cahil - bilgisiz
Cesur - yürekli
Cimri - pinti
Ek - ilave
Eser - yapıt
ZIT (KARŞIT) ANLAMLI SÖZCÜKLER
Anlam bakımından birbiriyle çelişen sözcüklerdir.
Uzun ince bir yoldayım
Gidiyorum gündüz gece
Siyah-beyaz, uzun-kısa, aşağı-yukarı, ileri-geri, var-yok, gelmek-gitmek,
NOT: Türkçede her sözcüğün zıt anlamlısı yoktur. Sözcüklerin olumlu - olumsuz biçimleri zıt anlam taşımaz.
Sesli - sessiz Olumsuz anlam (zıt anlamlı değil)
Sevinmek - sevinmemek Olumsuz anlam (zıt anlamlı değil)
YAKIN ANLAMLI SÖZCÜKLER
Anlamları aynı yani eş anlamlı görünen ancak aralarında az da olsa anlam farkı bulunan kelimelere yakın anlamlı sözcükler denilmektedir.
İstemek - dilemek, Usanmak - sıkılmak, Uğraşmak - didinmek, Mutluluk - sevinç, istemek - dilemek, donmak - üşümek, çekinmek - kaçınmak vb.
Sözünü onaylamadığım için bana darıldı.
Toplantıya çağrılmazsa bize gücenir.
Neden yalan söylüyorsun.?
Bu davranışların yanlış.
SOMUT ANLAMLI SÖZCÜKLER
Beş duyu organımızdan biri veye birkaçı ile algılayabildiğimiz kavramları karşılayan sözcüklere somut anlamlı sözcükler denir.
"ağaç, insan, dağ, kalem, bulut, hava, ışık, ısı, sıcaklık, rüzgar , ses..." somut sözcüklerdir.
SOYUT ANLAMLI SÖZCÜKLER
Beş duyu organımızın hiçbirisi ile algılayamadığımız, varlıklarını akıl ve sezgi yoluyla bildiğimiz kavramları akrşılayan sözcüklere soyut anlamlı sözcükler denir.
Rüya, zeka, endişe, korku, sevgi, öfke... soyut sözcüklerdir.
NOT: Bir sözcük gerçekte somut iken kullanıldığı cümleye göre soyut, soyut anlamlı bir cümle de somut anlam kazanabilir. Çünkü cümleler kullanıldıkları cümleye göre anlam kazanırlar.
Bu yol okulun önüne çıkar. (somut)
Başarının tek bir yolu vardır o da çalışmak. (soyut)
NOT: Soyut anlamlı bir sözcük bazen cümle içinde benzetme yoluyla somut anlamda kullanılabilir. Buna somutlaştırma denir.
Öfke, patlayan bir volkandır.
NOT: Somut anlamlı bir sözcük bazen cümle içinde soyut anlamda kullanılabilir Buna da soyutlaşma denir.
Değerli sanatçımız, programımıza renk kattılar.
GENEL VE ÖZEL ANLAMLI SÖZCÜKLER
Ortak nitelikleri olan varlıkların tümünü veya bir bölümünü anlatan sözcüklere “genel anlamlı sözcükler”, ortak nitelikleri olan varlıkların birini anlatan sözcüklere ise “özel anlamlı sözcükler” denir.
NOT: Bir sözcüğün genel ya da özel anlamlı olması, birlikte kullanıldığı sözcüğe göre değişir.
“varlık – canlı – hayvan – sürüngen – yılan – kobra”
GENEL . . . . . . . . . ↔ . . . . . . . . ÖZEL
NİCEL VE NİTEL ANLAMLI SÖZCÜKLER
Varlıkların sayılabilen ölçülebilen özelliklerini anlatan sözcükler nicel anlamlı sözcüklerdir. Sayılamayan özelliklerini anlatan sözcükler ise nitel anlamlıdır.
Evin geniş bir salonu vardı. (Salonun ölçülebilen özelliğini gösterir. Nicel anlam)
Eve gelince bir tabak yemek yedi. (Miktarı bellidir. Nicel anlam)
Uzun yolda araba kullanmak için sabırsızlanıyorum. (Mesafe bildiriri. Nicel anlam)
Ekşi yoğurdu ayran yaparak değerlendirebilirsin. (Nitel anlam)
Annemin lezzetli yemekleri burnumda tütüyor. (Nitel anlam)
Güleç yüzüyle çevresine neşe saçıyordu. (Nitel anlam)
YANSIMA SÖZCÜKLER
Doğada bulunan canlı veya cansız varlıkların çıkardığı seslerden esinlenerek ve o sesleri taklit ederek ortaya çıkan kelimelerdir.Bazen anlatımlarını güçlendirmek için yansıma sözcükler kullanma ihtiyacı duyar. Doğadaki bazı varlıkların çıkardıkları sesler, bazen o varlıklarla ilgili bazen de benzer oldukları başka durumları ifade ederken kullanılabilir.
* Dışarıdaki gürültünün nedenini biliyor musun?
* Maymun elindeki çekirdekleri çıtır çıtır yedi.
* Annemin horultusundan gece boyunca uyuyamadım.
Örnek: Güneş bugün pırıl pırıl parlıyor.
* Bugün yine ışıl ışıl bir güne merhaba diyoruz.
NOT: Yansıma sözcükler, sadece seslerin taklidi ile oluşur. Görme duyusuna ait bazı kelimeler, yansıma sözcükleri andırsa da yansıma olarak kabul edilmez.
* Güneş bugün pırıl pırıl parlıyor.
* Bugün yine ışıl ışıl bir güne merhaba diyoruz.
NOT: Yansıma sözcükler cümle içerisinde isim, sıfat, zarf veya fiil gibi çeşitli görevlerde kullanılabilirler.
Çıtır pastalarından yemek için sabırsızlanıyorum. (sıfat)
* Bebekler içeride mışıl mışıl uyuyor. (zarf)
* Sürekli hıçkırık tutuyor. (isim)
* Zincirle bağlı olan köpek bize havlıyor. (fiil)
UYARI: Eğer yansıma sözcük, gerçek anlamdan uzaklaşarak mecaz anlamda kullanılırsa yansıma özelliğini yitirir.
* Toplantıda sıkıntıdan patlayacaktım neredeyse.
Ekleyen : ziyaretçi